Đoạn trích từ tác phẩm “Ai đã đặt tên cho dòng sông?” của Hoàng Phủ Ngọc Tường là một áng văn xuôi đầy chất thơ, thể hiện tình cảm sâu sắc và sự am hiểu tường tận của tác giả về dòng sông Hương. Việc Xác định Thể Thơ Của đoạn Trích đòi hỏi sự phân tích kỹ lưỡng về ngôn ngữ, hình ảnh, và cấu trúc.
Nhà văn viết:
Hình như trong khoảnh khắc chùng lại của sông nước ấy, sông Hương đã trở thành một người tài nữ đánh đàn lúc đêm khuya. Đã nhiều lần tôi thất vọng khi nghe nhạc Huế giữa ban ngày, hoặc trên sân khấu nhà hát. Quả đúng như vậy, toàn bộ nền âm nhạc cổ điển Huế đã được sinh thành trên mặt nước của dòng sông này, trong một khoang thuyền nào đó, giữa tiếng nước rơi bán âm (1) của những mái chèo khuya. Nguyễn Du đã bao năm lênh đênh trên quãng sông này, với một phiến trăng sầu. Và từ đó, những bản đàn đã đi suốt đời Kiều. Tôi đã chứng kiến một người nghệ nhân già, chơi đàn hết nửa thế kỉ, một buổi tối ngồi nghe con gái đọc Kiều: “Trong như tiếng hạc bay qua – Đục như tiếng suối mới sa nửa vời”… Đến câu ấy, người nghệ nhân chợt nhổm dậy vỗ đùi, chỉ vào trang sách Nguyễn Du mà thốt lên: “Đó chính là Tứ đại cảnh!” (2).
Đoạn văn mở đầu bằng một so sánh đầy chất thơ: “sông Hương đã trở thành một người tài nữ đánh đàn lúc đêm khuya”. Sự liên tưởng này không chỉ gợi lên vẻ đẹp trữ tình của dòng sông mà còn kết nối nó với âm nhạc cổ điển Huế. Tác giả sử dụng ngôn ngữ giàu hình ảnh và cảm xúc để miêu tả mối liên hệ sâu sắc giữa sông Hương và văn hóa âm nhạc nơi đây. Việc nhắc đến Nguyễn Du và Truyện Kiều càng làm tăng thêm giá trị văn hóa và lịch sử của dòng sông.
Tiếp theo:
Rời khỏi kinh thành, sông Hương chếch về hướng chính bắc, ôm lấy đảo Cồn Hến quanh năm mơ màng trong sương khói, đang xa dần thành phố để lưu luyến ra đi giữa màu xanh biếc của tre trúc và của những vườn cau vùng ngoại ô Vĩ Dạ. Và rồi, như sực nhớ lại một điều gì chưa kịp nói, nó đột ngột đổi dòng, rẽ ngoặt sang hướng đông tây để gặp lại thành phố lần cuối ở góc thị trấn Bao Vinh xưa cổ. Đối với Huế, nơi đây chính là chỗ chia tay dõi xa ngoài mười dặm trường đình. Riêng với sông Hương, vốn đang xuôi chảy giữa cánh đồng phù sa êm ái của nó, khúc quanh này thực bất ngờ biết bao. Có một cái gì rất lạ với tự nhiên và rất giống con người ở đây; và để nhân cách hóa nó lên, tôi gọi đấy là nỗi vương vấn, cả một chút lẳng lơ kín đáo của tình yêu. Và giống như nàng Kiều trong đêm tình tự, ở ngã rẽ này, sông Hương đã chí tình trở lại tìm Kim Trọng của nó, để nói một lời thề trước khi về biển cả: “Còn non, còn nước, còn dài, còn về, còn nhớ…”. Lời thề ấy vang vọng khắp lưu vực sông Hương thành giọng hò dân gian; ấy là tấm lòng người dân nơi Châu Hóa xưa mãi mãi chung tình với quê hương xứ sở.
Ở đoạn này, sông Hương được nhân cách hóa một cách rõ rệt. Tác giả miêu tả dòng sông như một sinh thể có cảm xúc, có “nỗi vương vấn”, “một chút lẳng lơ kín đáo của tình yêu”. So sánh sông Hương với nàng Kiều trong đêm tình tự là một sáng tạo độc đáo, thể hiện sự đồng cảm sâu sắc của tác giả với dòng sông và với những giá trị văn hóa mà nó mang trong mình. Câu “Còn non, còn nước, còn dài, còn về, còn nhớ…” được lặp lại như một lời thề, thể hiện sự gắn bó vĩnh cửu giữa sông Hương và con người xứ Huế.
Như vậy, có thể xác định đoạn trích mang đậm chất tùy bút trữ tình. Mặc dù được viết dưới dạng văn xuôi, đoạn trích sử dụng nhiều yếu tố của thơ như:
- Ngôn ngữ giàu hình ảnh và cảm xúc: Các hình ảnh so sánh, nhân hóa được sử dụng một cách sáng tạo, mang lại cho đoạn văn một vẻ đẹp trữ tình sâu lắng.
- Nhịp điệu uyển chuyển: Câu văn được viết một cách trau chuốt, có nhịp điệu, tạo cảm giác du dương, êm ái.
- Cảm xúc chân thành: Tác giả thể hiện tình yêu, niềm tự hào sâu sắc đối với sông Hương và văn hóa Huế.
Tình cảm của nhà văn Hoàng Phủ Ngọc Tường đối với sông Hương được thể hiện một cách rõ nét trong đoạn trích. Đó là tình yêu, sự ngưỡng mộ vẻ đẹp trữ tình, thơ mộng của dòng sông; là niềm tự hào về những giá trị văn hóa, lịch sử mà sông Hương mang trong mình; là sự gắn bó sâu sắc với con người và xứ sở Huế. Đoạn trích không chỉ là một bài tùy bút về sông Hương mà còn là một khúc ca về tình yêu quê hương, đất nước.
