Triều đại nhà Lý, một trong những triều đại rực rỡ nhất trong lịch sử Việt Nam, kéo dài hơn hai thế kỷ. Nhưng ai là người cuối cùng nắm giữ vương quyền trước khi triều đại này khép lại? Câu trả lời chính là Lý Chiêu Hoàng. Bà không chỉ là vị vua thứ 9 của nhà Lý mà còn là vị vua cuối cùng, đánh dấu một bước ngoặt lớn trong lịch sử dân tộc.
Lý Chiêu Hoàng, con gái út của vua Lý Huệ Tông và hoàng hậu Trần Thị Dung, lên ngôi khi còn rất nhỏ. Sự kiện này đã mở ra một chương mới đầy biến động, không chỉ cho cuộc đời bà mà còn cho cả vận mệnh của triều đại nhà Lý.
Theo Đại Việt Sử ký Toàn thư, Lý Chiêu Hoàng chính thức đăng cơ vào tháng 10 năm 1224, khi mới chỉ 6 tuổi. Niên hiệu của bà là Thiên Chương Hữu Đạo. Do còn quá nhỏ, mọi việc triều chính đều do Thái hậu Trần Thị Dung điều hành.
Lúc bấy giờ, quyền lực thực sự nằm trong tay Điện tiền chỉ huy sứ Trần Thủ Độ, người đồng thời là anh họ của Thái hậu. Trần Thủ Độ đã sắp xếp Trần Cảnh, một người cháu họ mới 8 tuổi, vào cung để hầu hạ Lý Chiêu Hoàng. Sự sắp xếp này đã dẫn đến một cuộc “đảo chính cung đình” và thay đổi hoàn toàn cục diện chính trị.
Lý Chiêu Hoàng rất thích Trần Cảnh và thường xuyên chơi đùa cùng nhau. Đại Việt sử ký toàn thư ghi lại những chi tiết thú vị về mối quan hệ giữa hai người: “Một hôm, Cảnh lúc ấy 8 tuổi phải giữ việc bưng nước rửa, nhân thế vào hầu bên trong. Chiêu Hoàng thấy thế làm ưa, mỗi khi chơi đêm cho gọi Cảnh đến cùng chơi, thấy Cảnh ở chỗ tối thì thân đến trêu chọc, hoặc nắm lấy tóc, hoặc đứng trên bóng.”
Những trò đùa trẻ con dần trở thành mối quan hệ thân thiết, và Trần Thủ Độ đã nhận ra cơ hội để củng cố quyền lực của dòng họ Trần.
Trần Thủ Độ đã bí mật đưa gia thuộc thân thích vào cung cấm và phong tỏa mọi ngả đường, kiểm soát chặt chẽ triều đình. Sau đó, ông loan báo rằng “Bệ hạ đã có chồng rồi,” chính thức công bố cuộc hôn nhân giữa Lý Chiêu Hoàng và Trần Cảnh.
Tháng 11 năm 1225, Lý Chiêu Hoàng xuống chiếu nhường ngôi cho chồng, Trần Cảnh. Một tháng sau, tại điện Thiên An, bà trao hoàng bào cho Trần Cảnh, đánh dấu sự kết thúc của triều đại nhà Lý sau 216 năm trị vì. Trần Cảnh lên ngôi, tức Trần Thái Tông, và Lý Chiêu Hoàng trở thành Hoàng hậu Chiêu Thánh khi mới 7 tuổi, trở thành một trong những vị hoàng hậu trẻ nhất lịch sử Việt Nam.
Cuộc hôn nhân giữa Lý Chiêu Hoàng và Trần Cảnh kéo dài 10 năm. Tuy nhiên, bi kịch ập đến khi con trai của họ qua đời sau khi sinh không lâu. Việc không có người nối dõi đã khiến Trần Thủ Độ ép vua truất ngôi Hoàng hậu của bà và lập Thuận Thiên công chúa, chị gái của Lý Chiêu Hoàng và cũng là vợ của anh trai Trần Thái Tông, lên thay.
Lý Chiêu Hoàng bị giáng xuống làm Chiêu Thánh Công chúa và sau đó xin xuất gia.
Năm 1258, sau khi quân Nguyên Mông xâm lược, Trần Thái Tông đã gả Lý Chiêu Hoàng cho tướng Lê Tần để tạ ơn cứu mạng.
Dù cuộc hôn nhân này có phần gượng ép, nhưng Lý Chiêu Hoàng đã tìm thấy hạnh phúc bên Lê Tần và sinh được hai người con.
Lý Chiêu Hoàng qua đời vào tháng 3 năm 1278, hưởng thọ 60 tuổi. Bà được an táng tại bìa rừng Báng, phía tây Thọ Lăng Thiên Đức. Người đời sau đã lập đền thờ bà, gọi là Long miếu (đền Rồng).
Cuộc đời của Lý Chiêu Hoàng là một chuỗi những biến cố và thăng trầm, từ công chúa, hoàng thái tử, nữ hoàng đế, hoàng hậu, công chúa, sư cô đến phu nhân tướng quân. Bà là một nhân vật lịch sử đặc biệt, người đã chứng kiến sự chuyển giao quyền lực giữa hai triều đại và để lại dấu ấn sâu sắc trong lịch sử Việt Nam. Mặc dù phải chịu nhiều truân chuyên, nhưng Lý Chiêu Hoàng vẫn được nhớ đến như một vị vua cuối cùng của nhà Lý, một triều đại đã có những đóng góp to lớn cho sự phát triển của đất nước.
