Văn học, nghệ thuật của ngôn từ, không chỉ đơn thuần là sự phản ánh cuộc sống mà còn là tấm gương diệu kỳ, khúc xạ vẻ đẹp tiềm ẩn trong thế giới xung quanh ta. Nó khơi gợi “niềm vui trong sáng” – những xúc cảm thuần khiết, lành mạnh trỗi dậy khi ta chiêm ngưỡng “cái đẹp của sự sống” – vẻ đẹp của thiên nhiên hùng vĩ, con người nhân ái, tình yêu cao thượng và cả những góc khuất đời thường. Nhận định này tập trung vào chức năng thẩm mỹ cao quý của văn học, khẳng định vai trò không thể thay thế của nó trong việc bồi dưỡng tâm hồn và hoàn thiện nhân cách con người.
Chức năng thẩm mỹ của văn học không chỉ giới hạn ở việc tạo ra những tác phẩm đẹp đẽ. Nó còn là cầu nối đưa ta đến với những chân trời mới của nhận thức, cảm xúc và trải nghiệm. Văn học giúp ta vượt qua những giới hạn hữu hình, sống một cuộc đời phong phú hơn bằng tâm hồn và những ước mơ. Nó khơi gợi những xúc cảm xã hội tích cực, lòng trắc ẩn, sự cảm thông và khát vọng vươn tới những giá trị tốt đẹp.
Ý kiến trên đã nhấn mạnh một cách sâu sắc chức năng quan trọng bậc nhất của văn học: chức năng thẩm mỹ. Với tư cách là một hoạt động sáng tạo độc đáo, văn học đảm nhận sứ mệnh thẩm mỹ cao cả, một sứ mệnh mà không lĩnh vực nào khác có thể thay thế được.
Trong vô vàn lý do khiến tác phẩm văn học có ý nghĩa tồn tại trong cuộc sống, việc đáp ứng nhu cầu thẩm mỹ của con người mang tính chất quyết định. Bởi lẽ, văn học là kết tinh của quá trình sáng tạo, tuân theo những quy luật khắc khe của cái đẹp. Vì vậy, văn học không chỉ thỏa mãn khao khát thưởng thức cái đẹp mà còn giúp con người có khả năng nhận thức và hành động theo hướng cái đẹp. Khi một tác phẩm văn học làm được điều đó, nó đã góp phần không nhỏ vào việc hoàn thiện nhân cách con người. Bởi lẽ, một khi con người đã có nhận thức và hành động theo cái đẹp, họ sẽ giảm thiểu được cái xấu, cái ác.
Để chứng minh cho điều này, ta có thể tìm đến những tác phẩm văn học đã đi vào lòng người, trở thành một phần không thể thiếu trong đời sống tinh thần. “Đồng chí” của Chính Hữu và “Bài thơ về tiểu đội xe không kính” của Phạm Tiến Duật khắc họa vẻ đẹp của tình đồng chí, đồng đội, tình yêu quê hương đất nước trong hoàn cảnh chiến tranh khốc liệt. Những người lính ấy, dù thiếu thốn về vật chất nhưng vẫn giữ trọn vẹn tinh thần lạc quan, yêu đời, sẵn sàng hy sinh vì độc lập tự do của Tổ quốc.
“Đoàn thuyền đánh cá” của Huy Cận lại mang đến một cái nhìn lạc quan, tươi sáng về tương lai của đất nước. Hình ảnh những người lao động hăng say làm việc trên biển cả bao la, hòa mình vào thiên nhiên hùng vĩ, thể hiện niềm tin vào sức mạnh của con người và sự giàu có của biển cả.
Những tác phẩm văn học chân chính, mang đến cho người đọc những xúc cảm xã hội tích cực, sẽ luôn đứng vững trước thử thách của thời gian. Chức năng thẩm mỹ đóng vai trò then chốt trong sự trường tồn của một tác phẩm văn học. Tuy nhiên, điều này không có nghĩa là văn học được phép xa rời hiện thực cuộc sống. Những cảm xúc tốt đẹp mà văn học khơi gợi đều bắt nguồn từ sự phản ánh chân thực những mảnh ghép của đời sống.
Văn chương mang trên mình nhiều chức năng, tác động tích cực đến đời sống tinh thần của con người. Nó làm phong phú tâm hồn, giúp con người nhạy cảm và tinh tế hơn trong nhận thức, hành động và cảm thụ thế giới. Đọc văn là một hành trình khám phá chân trời của sự sống, thỏa mãn những khát khao thẩm mỹ và tìm kiếm ý nghĩa đích thực của cuộc đời.
