Dạ Xoa, hay còn gọi là Yaksha (Sanskrit), Yakkha (Pali), là một khái niệm phức tạp và đa diện, xuất hiện trong nhiều nền văn hóa và tôn giáo, từ Ấn Độ đến Đông Nam Á. Trong bài viết này, chúng ta sẽ khám phá truyền thuyết về quỷ Dạ Xoa, từ nguồn gốc đến sự biến đổi trong các nền văn hóa khác nhau, đặc biệt là ở Việt Nam.
Nguồn Gốc và Đặc Tính của Dạ Xoa
Trong các kinh văn Hán ngữ, Dạ Xoa được phiên âm và dịch với nhiều ý nghĩa khác nhau, như “Khinh tiệp,” “Dũng kiện,” hay “Quỷ Năng Đạm.” Điều này phản ánh sự đa dạng trong hình tượng và vai trò của Dạ Xoa.
Yaksha ban đầu là tên gọi của một loại nhiên thần, thường nhân từ và bảo vệ kho tàng châu báu. Tuy nhiên, trong thần thoại Hindu, Kỳ-na giáo và Phật giáo, Yaksha mang tính cách hai mặt. Một mặt, họ là những vị tiên xinh đẹp gắn liền với rừng núi, nhưng mặt khác, họ cũng có thể là những sinh vật nham hiểm, ăn thịt người.
Dạ Xoa trong Thần Thoại Hindu và Phật Giáo
Trong thần thoại Hindu, Yaksha và Yakshini là người hầu cận của Kubera, thần Tài. Sử thi Ramayana đóng vai trò quan trọng trong việc truyền bá tín niệm về Yaksha đến các quốc gia “Ấn hóa” ở Đông Nam Á.
Trong Phật giáo, Dạ Xoa được xem là một loài quỷ trên mặt đất hoặc trong hư không, có thể gây hại hoặc bảo vệ Chánh pháp. Có ba loại Dạ Xoa: Địa hành Dạ Xoa, Hư không Dạ Xoa và Cung điện phi hành Dạ Xoa, mỗi loại có đặc tính và phước báu riêng.
Hình Tượng Dạ Xoa trong Nghệ Thuật và Kiến Trúc
Trong nghệ thuật Ấn Độ, Yaksha được thể hiện với nhiều hình dạng khác nhau, từ chiến binh rụt rè đến người to khỏe, kiên cường. Ở Nhật Bản, hình tượng Dạ Xoa thường là những nam tử hảo hán cường tráng, râu ria rậm rạp, mắt lồi.
Ở Đông Nam Á, đặc biệt là Java và Thái Lan, Yaksha đóng vai trò thần canh giữ đền chùa. Tượng Yaksha thường được đặt ở cổng đền thờ Phật giáo, với khuôn mặt dữ dằn, mắt lồi và răng nanh.
Dạ Xoa trong Văn Hóa Việt Nam
Tín niệm về Dạ Xoa xâm nhập vào Việt Nam thông qua truyền thuyết Thánh Gióng, với hình tượng Tỳ-sa-môn Thiên Vương và 8 đại tướng Dạ Xoa. Các tượng này được thờ trong chùa Kiến Sơ, cho thấy sự có mặt của tín niệm Dạ Xoa ở Việt Nam từ trước thời nhà Lý.
Trong kinh Dược Sư Như Lai bổn nguyện công đức, có 12 vị Dạ Xoa thần tướng thệ nguyện ủng hộ những người trì kinh Dược sư, cho thấy vai trò bảo vệ và hộ trì của Dạ Xoa trong Phật giáo Việt Nam.
Tính Hai Mặt của Dạ Xoa
Dạ Xoa có tính hai mặt, vừa là những vị thần bảo vệ, vừa là những quỷ dữ gây hại. Tính chất này được thể hiện rõ trong các kinh văn Phật giáo, nơi Dạ Xoa có thể là thiện hoặc ác tùy theo từng câu chuyện.
Truyện Dạ Xoa Alavaka là một ví dụ điển hình, ghi lại cuộc đối thoại giữa Đức Phật và Alavaka, một Dạ Xoa hung ác, người sau đó đã quy phục và trở thành đệ tử của Phật.
Kết Luận
Truyền thuyết về quỷ Dạ Xoa là một phần quan trọng của văn hóa và tôn giáo ở nhiều quốc gia châu Á. Từ nguồn gốc là những nhiên thần trong thần thoại Ấn Độ, Dạ Xoa đã trải qua nhiều biến đổi và được tích hợp vào các tín ngưỡng khác nhau, thể hiện sự đa dạng và phức tạp của hình tượng này. Ở Việt Nam, tín niệm về Dạ Xoa đã được “lịch sử hóa” thông qua truyền thuyết Thánh Gióng và các hình tượng thờ cúng, cho thấy sự ảnh hưởng sâu sắc của văn hóa Ấn Độ và Phật giáo đến văn hóa dân gian Việt Nam.
