Trong hệ sinh thái phức tạp, các loài sinh vật không tồn tại độc lập mà tương tác lẫn nhau thông qua nhiều mối quan hệ khác nhau. Một trong những mối quan hệ quan trọng, ảnh hưởng lớn đến sự phân bố và số lượng loài là quan hệ cạnh tranh. Vậy, trong các mối quan hệ sinh học giữa các loài, quan hệ nào là kiểu quan hệ cạnh tranh?
Để trả lời câu hỏi này, trước hết cần hiểu rõ khái niệm cạnh tranh sinh học. Cạnh tranh xảy ra khi các loài khác nhau hoặc các cá thể cùng loài sử dụng chung một nguồn tài nguyên giới hạn (thức ăn, nước, ánh sáng, nơi ở, v.v.) và sự sử dụng tài nguyên của loài này làm giảm khả năng sử dụng của loài kia.
Dưới đây là phân tích các lựa chọn thường gặp:
-
A. Chim ăn sâu và sâu ăn lá: Đây là mối quan hệ dinh dưỡng, cụ thể là mối quan hệ vật ăn thịt – con mồi. Chim là vật ăn thịt (kẻ săn mồi) và sâu là con mồi.
-
B. Mối và trùng roi sống trong ruột mối: Đây là mối quan hệ cộng sinh. Trùng roi giúp mối tiêu hóa cellulose (thành phần chính của gỗ), và mối cung cấp môi trường sống và thức ăn cho trùng roi. Cả hai loài đều có lợi từ mối quan hệ này.
Alt text: Ảnh hiển vi cho thấy trùng roi đang sinh sống trong ruột mối, minh họa mối quan hệ cộng sinh cùng có lợi.
-
C. Lúa và cỏ dại trong cùng một ruộng lúa: Đây là mối quan hệ cạnh tranh. Cả lúa và cỏ dại đều cần ánh sáng, nước, chất dinh dưỡng từ đất. Cỏ dại cạnh tranh với lúa để giành các nguồn tài nguyên này, làm giảm năng suất lúa.
-
D. Lợn và giun đũa sống trong ruột lợn: Đây là mối quan hệ ký sinh. Giun đũa sống trong ruột lợn và lấy chất dinh dưỡng từ lợn, gây hại cho sức khỏe của lợn.
Vậy đáp án chính xác là C. Lúa và cỏ dại trong cùng một ruộng lúa.
Cạnh tranh có thể xảy ra giữa các cá thể cùng loài (cạnh tranh nội bộ) hoặc giữa các loài khác nhau (cạnh tranh liên loài). Cạnh tranh có thể dẫn đến sự loại trừ cạnh tranh, trong đó một loài chiếm ưu thế và loại bỏ loài kia khỏi môi trường sống. Hoặc, nó có thể dẫn đến sự phân chia tài nguyên, trong đó các loài khác nhau sử dụng các phần khác nhau của tài nguyên để giảm cạnh tranh.
Alt text: Hình ảnh ruộng lúa bị cỏ dại xâm lấn, thể hiện sự cạnh tranh nguồn sống giữa lúa và cỏ, gây ảnh hưởng đến năng suất.
Hiểu rõ về quan hệ cạnh tranh giúp chúng ta giải thích được nhiều hiện tượng trong tự nhiên và ứng dụng vào thực tiễn, ví dụ như trong nông nghiệp (quản lý cỏ dại) và bảo tồn đa dạng sinh học (giảm thiểu cạnh tranh giữa các loài).
