Sau khi cưới, tôi theo chồng sang Mỹ. Cuộc sống mới bắt đầu với những bỡ ngỡ và cả những áp lực vô hình từ quê nhà.
Ngày đầu tiên ở xứ người, điện thoại reo. Mẹ gọi từ Việt Nam sang, giọng ấm áp nhưng đầy mong đợi: “Con à, giờ con có gia đình rồi, nhớ dậy sớm nấu bữa sáng cho chồng, chăm sóc chồng chu đáo nha con…”
Từ đầu dây bên kia, Tôi Lặng Lẽ Gật đầu.
Hình ảnh mẹ tôi, bao năm qua, vẫn luôn hiện hữu. Mẹ thức dậy khi gà còn chưa gáy, xoong chảo lách cách dưới bếp, chuẩn bị bữa sáng tươm tất cho cả nhà trước khi vội vã đến công sở. Ký ức ấy ăn sâu vào tiềm thức, trở thành một phần không thể thiếu trong định nghĩa về người phụ nữ Việt.
Trong đầu tôi vang lên câu tự nhủ: “Ừ, vợ phải dậy sớm nấu ăn cho chồng là lẽ đương nhiên. Đúng vậy mà nhỉ?”
Thế nhưng, sáng hôm sau, khi tiếng chuông báo thức inh ỏi vang lên, tôi lờ mờ tỉnh giấc, lồm cồm bò ra khỏi giường. Bên cạnh, anh chồng mới cưới vẫn say giấc nồng. Bỗng dưng, một ý nghĩ lóe lên trong đầu: việc vợ phải thức dậy trước chồng, phục vụ chồng, liệu có thực sự là một điều “lẽ dĩ nhiên”?
Vừa ngáp ngắn ngáp dài, vừa nhăn nhó, tôi cố gắng hoàn thành bữa sáng. Thú thật, đến tận bây giờ, tôi chẳng tài nào nhớ nổi mình đã nấu món gì. Chỉ nhớ mang máng là nó đã “an vị” trong thùng rác ngay sau đó. Bởi vì:
Chồng tôi nhăn nhó: “Trời ơi, sáng sớm em không ngủ mà ra đây nấu nướng, vừa ồn ào lại vừa toàn mùi thức ăn!”
Tôi ngớ người: “Hả? Em đã phải dậy sớm để nấu bữa sáng cho anh đấy, anh còn phàn nàn gì nữa?”
Chồng nhún vai: “Anh đâu có thói quen ăn sáng. Mà anh có bảo em phải dậy nấu đâu. Em thích ăn gì thì cứ tự nấu cho mình thôi, việc gì phải nấu cho anh?”
Tôi cố cãi: “Nhưng em nấu rồi mà, anh ăn đi.”
Chồng xua tay: “Nhưng anh không ăn được sớm như thế này!”
Buổi sáng hôm ấy đánh dấu trận cãi vã đầu tiên của chúng tôi sau hôn nhân, và cũng là lần cuối cùng tôi thức dậy sớm để nấu ăn cho chồng.
Hơn 5 năm đã trôi qua kể từ ngày định mệnh ấy. Chồng tôi, một cách âm thầm và lặng lẽ, đã dạy cho tôi rất nhiều điều về bình đẳng giới. Anh, một người đàn ông gốc Việt, mang trong mình dòng máu và văn hóa truyền thống, nhưng lại sinh ra và lớn lên ở Mỹ, thấu hiểu sâu sắc những áp lực văn hóa phương Đông đè nặng lên vai người phụ nữ Việt.
Anh luôn nhẹ nhàng chỉ cho tôi thấy rằng tôi có quyền được lựa chọn, rằng tôi hoàn toàn làm chủ cuộc đời mình. Không ai, không thế lực nào, kể cả những giá trị văn hóa đã tồn tại hàng ngàn năm, có thể ép buộc tôi làm những điều mà tôi không mong muốn.
Tôi, vốn tự nhận mình là một người phụ nữ hiện đại, cấp tiến, luôn ủng hộ nữ quyền, đôi lúc cũng phải cúi đầu thừa nhận rằng chồng tôi, trớ trêu thay, lại là một người đàn ông, đã mang đến cho tôi những bài học vô giá về bình đẳng giới.
Luôn Đặt Câu Hỏi: Mình Làm Điều Này Vì Ai?
Mình làm vì bản thân mình thực sự muốn làm? Hay vì “người ta” cho rằng mình nên làm?
Bước đầu tiên trên hành trình đấu tranh cho bình đẳng giới, đó là phải hiểu rõ đâu là những điều mình thực sự mong muốn, và đâu là những điều mà xã hội, văn hóa, ý thức hệ từ ngàn đời nay đã áp đặt lên mình, chỉ vì mình sinh ra là nữ giới. Thú thật, cho đến tận bây giờ, đây vẫn là thử thách khó khăn nhất đối với tôi.
Tôi sinh ra và lớn lên trong một xã hội Việt Nam truyền thống, dưới sự dạy dỗ của bà ngoại và mẹ tôi, những người cả đời tận tụy phục vụ chồng và con trai. Mặc dù thấu hiểu những vất vả, thiệt thòi của phụ nữ, nhưng thế hệ phụ nữ đi trước vẫn tiếp tục truyền lại cho con gái và cháu gái mình những chuẩn mực của văn hóa phong kiến, những định kiến về người phụ nữ Á Đông. Lớn lên trong một môi trường như vậy, tôi cảm thấy vô cùng khó khăn để có thể nhận diện đâu là những mong muốn thực sự của bản thân.
Và ngay cả khi nhận ra, tôi cũng chưa chắc đã đủ can đảm để thực hiện. Nếu tôi đi ngược lại những khuôn mẫu đã được định sẵn trong xã hội, để làm những điều mà mình mong muốn, liệu đó có phải là ích kỷ? Câu hỏi này luôn khiến tôi trăn trở, lưỡng lự.
Chồng tôi thường thẳng thắn “đập tan” những suy nghĩ kiểu này của tôi. Anh thường hỏi: “Em đã bao giờ nghe thấy một người đàn ông nào có những suy nghĩ tội lỗi như vậy chưa?”, “Anh chắc chắn là S. (bạn thân người Mỹ của tôi) sẽ không bao giờ phải đau đầu vì những chuyện tương tự như em.” Anh đưa ra rất nhiều ví dụ để tôi thấy rằng, ngoài kia có vô vàn góc nhìn và cách hành xử khác biệt so với những gì tôi đã được dạy dỗ.
Anh cũng thường đưa ra những nhận xét về sự khác biệt giữa văn hóa và giới tính. Ví dụ như: “Này, em có để ý là mỗi khi đi ăn với hội người Việt Nam/châu Á, các chị em cứ phải tranh nhau chui vào cái bếp bé tí, hoặc xúm xít xung quanh cái máy BBQ đầy khói không? Hay thi thoảng, dù chẳng có việc gì cần nhiều người, họ vẫn cứ túm tụm lại với nhau?”
Ừ nhỉ? Việc tôi luôn lăng xăng chạy vào phụ bếp là do tôi thực sự muốn giúp đỡ, do có quá nhiều việc cần phải làm cho bữa tiệc? Hay là vì bao năm lớn lên dưới những ánh mắt soi mói, những lời bàn tán của người đời về việc “con gái con lứa mà…”, nên tôi phải tự “dúi” mình vào chỗ các chị em cho có chân, có mặt?
Việc nhận thức rõ đâu là những điều mình thực sự mong muốn, và đâu là những khuôn mẫu mà xã hội đã áp đặt lên mình, là vô cùng quan trọng. Bởi vì, sâu thẳm trong trái tim mình, phụ nữ (hay cả đàn ông) chỉ thực sự cảm thấy hạnh phúc khi họ được làm những điều mà họ khao khát. Nếu chỉ làm mọi việc vì trách nhiệm với xã hội, chúng ta có thể hoàn thành tốt vai trò của mình, nhưng sẽ không bao giờ tìm thấy được niềm vui và hạnh phúc đích thực.
Nếu việc thức dậy sớm để nấu ăn cho chồng, ở nhà nội trợ chăm sóc con cái, phụ bếp nấu nướng mỗi khi gia đình có cỗ bàn… là những điều mà người phụ nữ thực sự mong muốn, hãy làm điều đó với một niềm vui thuần khiết.
Còn nếu chúng ta làm những việc này chỉ vì trách nhiệm, chúng ta sẽ không tránh khỏi cảm giác thất vọng khi bị từ chối, chẳng hạn như khi bị chồng chê nấu ăn dở, khi bị cô chồng chê là vụng về. Thậm chí, khi bạn quá “trách nhiệm”, bạn cũng có thể bị chê trách là chiều chồng con quá mức, khiến họ trở nên lười biếng, không biết làm bất cứ việc gì.
Chính vì vậy, trước khi làm bất cứ điều gì, hãy tự hỏi bản thân mình: “Mình làm điều này là vì chính mình muốn làm, hay vì xã hội, văn hóa, ý thức hệ (“người ta”) cho rằng mình nên làm?”
Nhìn vào những lời khen, bạn cũng có thể nhận thấy sự bất bình đẳng về giới giữa nam và nữ.
Không Cần Phải Tâng Bốc Khi Thấy Đàn Ông Làm Việc Nhà
Thỉnh thoảng, tôi thấy bạn bè đăng tải hình ảnh những ông chồng đang rửa bát, quét nhà, nấu ăn lên mạng xã hội, kèm theo những dòng trạng thái “đẫm lệ” về sự tuyệt vời của người chồng “quốc dân”. Tôi thấy điều đó cũng dễ thương, nhưng đồng thời cũng cảm thấy buồn, vì sự tung hô ấy cho thấy khoảng cách về giới vẫn còn rất lớn.
Đành rằng có những công việc mà phụ nữ có thể làm tốt hơn đàn ông, và ngược lại, nhưng liệu có cần thiết phải tâng bốc đàn ông trong mọi việc, dù là nhỏ nhặt nhất, trong khi những hy sinh, cố gắng của phụ nữ lại bị coi là điều hiển nhiên?
Chồng tôi đã dạy cho tôi điều này thông qua những hành động thực tế. Nếu bạn đã từng đọc câu chuyện về vợ chồng tôi, bạn sẽ biết rằng chồng tôi từng là chủ của một nhà hàng. Sau đó, vì muốn xây dựng gia đình với tôi, anh đã từ bỏ công việc kinh doanh để đến một thành phố mới và làm thuê. Khi tôi sinh con nhỏ nhưng vẫn muốn tiếp tục đi làm, chồng tôi đã tình nguyện ở nhà để trở thành một người bố toàn thời gian.
Thành thật mà nói, nếu mỗi lần chồng tôi làm việc nhà, tôi đều chụp ảnh và đăng lên mạng xã hội, thì chắc có lẽ phải đến cả ngàn tấm ảnh, cả trăm dòng trạng thái cũng không thể nào kể hết. Nhưng tôi hầu như chưa bao giờ tung hô những điều đó cả. Bởi vì mỗi khi tôi nói: “Cảm ơn anh nhiều!” vì đã giúp đỡ tôi làm việc nhà, chồng tôi đều trả lời: “Em không cần phải cảm ơn. Đây là việc của anh (this is my job)!”
Tuy nhiên, không tung hô đàn ông làm việc nhà không có nghĩa là tôi xem đó là một điều hiển nhiên. Giống như bất kỳ hành động quan tâm nào trong các mối quan hệ giữa người với người, tôi vẫn thường xuyên thể hiện sự biết ơn của mình đối với chồng.
Chồng tôi còn chủ động chỉ ra cho tôi thấy sự khác biệt trong những lời khen ngợi dành cho đàn ông và phụ nữ. Ví dụ, khi tôi mang thai và phải đến bệnh viện để làm xét nghiệm, tiêm và lấy máu nhiều lần, chồng tôi luôn đi cùng tôi.
Khi có ai đó khen ngợi: “Ôi, chồng chăm vợ quá! Đưa vợ đi khám, đợi vợ làm xét nghiệm cơ đấy!”, anh ấy thường trả lời: “Vợ tôi mới là người phải chịu những mũi tiêm. Tôi chỉ ngồi đây chơi điện tử chờ vợ thôi, có gì đâu mà phải nhắc đến.”
Hay khi chồng tôi đẩy xe nôi đưa con đi chơi công viên, các bà mẹ bỉm sữa thường ào ra khen ngợi: “Bố ở nhà (stay-at-home dad) giỏi quá!”, chồng tôi sẽ đáp lại: “Mẹ ở nhà (stay-at-home mom) cũng giỏi vậy mà!”
Anh ấy luôn kể cho tôi nghe những câu chuyện như vậy để cho tôi thấy sự khác biệt trong cách đánh giá của xã hội đối với đàn ông và phụ nữ. Đàn ông có thể làm rất ít nhưng lại dễ dàng được người khác tung hô, còn phụ nữ làm rất nhiều nhưng lại bị coi là điều hiển nhiên, thậm chí còn bị đem ra soi xét.
Mặc dù không thể thay đổi những định kiến của xã hội, chồng tôi chỉ cho tôi thấy rằng, cho đến hiện tại, cái nhìn của xã hội đối với đàn ông và phụ nữ vẫn còn rất méo mó. Vì thế, tôi cần phải vượt lên trên những lời gièm pha hàng ngày để tự tin vào bản thân mình, và ngẩng cao đầu khi làm những điều mà mình yêu thích.
Không Cần Thiết Phải Luôn Hỏi Ý Kiến Đàn Ông (Bạn Đời, Người Yêu) Về Mọi Vấn Đề Cá Nhân
Ngày trước, tôi có một mái tóc dài, suôn thẳng đến thắt lưng. Một mùa hè nọ, tôi quyết định cắt ngắn hẳn đến mang tai. Vừa nghe thấy ý định này của tôi, người thân và bạn bè liền nhao nhao hỏi: “Thật không? Chi đã hỏi ý kiến Joe chưa? Joe có thích tóc ngắn không vậy?”
Ban đầu, tôi cảm thấy rất ngạc nhiên, nghĩ bụng: “Kỳ lạ! Joe thì có liên quan gì đến chuyện này?” Nhưng nghe mãi rồi tôi cũng cảm thấy chột dạ. Về nhà, tôi hỏi chồng: “Anh, anh có đồng ý không nếu em cắt tóc ngắn?”. Chồng tôi nhíu mày: “Tóc của em thì em tự quyết định chứ, sao lại phải hỏi ý kiến anh?”
Thật vậy, tại sao việc phụ nữ làm đẹp lại phải liên quan đến đàn ông? Đàn ông cắt tóc, cạo râu thì họ có hỏi ý kiến của chúng ta đâu? Nếu chúng ta cứ hỏi ý kiến đàn ông trong mọi quyết định cá nhân, thì vô hình chung chúng ta đang “nuôi dưỡng” tính kiểm soát, gia trưởng trong họ.
Chồng tôi dạy cho tôi hiểu rằng, những việc nhỏ nhặt, mang tính cá nhân thì nên tự mình quyết định. Hãy dành thời gian chung để trao đổi về những việc lớn, có ảnh hưởng sâu rộng hơn đến gia đình. Chúng tôi thường xuyên trò chuyện, chia sẻ về cuộc sống, về những kế hoạch tương lai, những dự án sáng tạo, những khoản đầu tư tài chính, sự nghiệp của cả hai… Trong những lần đưa ra quyết định quan trọng, ý kiến của cả hai vợ chồng đều phải được đặt lên ngang hàng.
Những điều này chỉ có thể đạt được nếu trong cuộc sống thường ngày, giữa vợ và chồng không ai lấn lướt ai, và không phải dò hỏi, đoán ý nhau vì những chuyện nhỏ nhặt.
Muốn Thực Sự Bình Đẳng? Phụ Nữ Phải Học Cách Độc Lập, Vững Vàng
Có một thực tế là, để thực sự bình đẳng, phụ nữ không thể chỉ hô hào nữ quyền trong khi lại trút hết mọi gánh nặng lên vai đàn ông. Bình đẳng phải đến từ cả hai phía.
Chồng tôi có thể giúp đỡ tôi rất nhiều việc, chẳng hạn như đưa đón, mở nắp chai, bê vác đồ đạc… Nhưng anh ấy không cho phép tôi quá “bánh bèo”, để dựa dẫm vào chồng trong mọi việc. Bằng những lời nói hoa mỹ như: “I trust you. You are strong, you can do it!” (Anh tin vào em. Em mạnh mẽ, em có thể làm được!), chồng tôi khuyến khích tôi độc lập, tự mình làm những việc nằm trong khả năng của mình.
Dần dần, trong quá trình chung sống, chúng tôi đã tự tạo ra một “thỏa thuận ngầm” về những việc mà vợ chồng sẽ hỗ trợ nhau, và những việc mà mỗi người phải tự làm.
Tôi cũng chưa bao giờ đặt áp lực lên chồng, kiểu như: “Anh là đàn ông thì phải…” vì hơn ai hết, tôi hiểu rõ việc phải sống với những định kiến của xã hội mệt mỏi như thế nào. Và vì tôi tin rằng phụ nữ có thể làm được hầu hết những công việc mà đàn ông có thể làm. Bởi vậy, cái “giá” của bình đẳng, có lẽ chính là sự độc lập, phấn đấu của phụ nữ để nâng cao giá trị của bản thân.
Tôi từng nghe những lời tuyên truyền rằng bình đẳng giới có nghĩa là phụ nữ không cần phải làm gì cả, đàn ông phải làm hết mọi việc để phục vụ phái đẹp. Nhưng theo tôi, đây chỉ là biểu hiện của sự lười biếng, phụ thuộc, chứ không phải là bình đẳng thực sự. Nếu chị em muốn tiếng nói của mình có trọng lượng, được đàn ông tôn trọng, thì trước hết, chúng ta phải tôn trọng khả năng và tiềm năng của bản thân mình.
Tôi từng có một cô bạn, cái gì cũng “để tao hỏi chồng tao đã”, “tao không biết, để tao bảo ảnh làm”… đến mức mà email tôi gửi cho bạn, chồng bạn cũng đọc hết rồi thuật lại cho bạn, vì chồng bạn kiêm luôn việc lập email và kiểm tra email hàng ngày. Hỏi ra mới biết, bạn nhờ chồng làm hộ những việc liên quan đến công nghệ, rồi dần dần trở nên lười biếng và phụ thuộc, không buồn học hỏi những điều mới mẻ nữa.
Hai năm trước, vợ chồng bạn ly hôn. Giờ đây, bạn một mình vừa nuôi con, vừa bán hàng online, chốt đơn trên mạng thoăn thoắt, thậm chí còn tự lập được cả một website. “Ngày xưa mình dựa dẫm quá, nên chồng coi thường. Anh ta nghĩ rằng không có anh ta thì mình chẳng sống nổi một ngày. Nhưng khi một mình xoay xở, mò mẫm học lại, mình mới thấy mọi thứ thực ra dễ quá đi. Trời ơi, thế mới biết ngày xưa mình ngu muội thật!” – bạn tôi vừa cười, vừa nói.
Nụ cười đắng cay, tiếc nuối, xen lẫn cả sự tự tin của một người phụ nữ độc lập, lấp lánh trong ánh nắng chiều, thật khó quên.
Kết
Bất bình đẳng giới sẽ vẫn là một vấn đề dai dẳng trong xã hội Việt Nam và trên thế giới trong một thời gian dài nữa. Chúng ta không thể mong đợi những định kiến này sẽ thay đổi chỉ trong một vài năm, thậm chí là vài chục năm.
Nhưng trước khi đòi hỏi xã hội phải thay đổi, phụ nữ chúng ta cần phải thay đổi cách nhìn nhận về bản thân mình, và cách chúng ta đối xử với chính mình. Nếu chúng ta không tôn trọng bản thân, không đề cao giá trị của mình và của những người phụ nữ khác, thì đừng mong đợi xã hội sẽ tôn trọng và đề cao phụ nữ.
Quan trọng hơn, suy nghĩ cần phải đi đôi với hành động. Chúng ta không thể chỉ hô hào bình đẳng cho phụ nữ, trong khi vẫn tiếp tục ôm đồm hết mọi việc nhà vào mình, không chủ động yêu cầu chồng giúp đỡ, hoặc quá dựa dẫm vào chồng đến mức trở nên thụ động, gián tiếp “nuôi dưỡng” thêm tính gia trưởng của đàn ông.
Nếu việc sống theo những vai trò giới tính cố định, với mô hình gia đình truyền thống, là điều mà bạn yêu thích, hãy cứ làm theo cách của bạn. Bản thân tôi cũng có rất nhiều người bạn lựa chọn cách sống này, và tôi hoàn toàn tôn trọng quyết định của họ.
Tuy nhiên, nếu bạn đã chọn sống theo kiểu truyền thống, nhưng vẫn than vãn, hãy xem xét lại xem điều mà bạn thực sự mong muốn là gì. Chúng ta hiếm khi nào có thể có được cả hai.
Cái gọi là “dung hòa giữa giá trị truyền thống và hiện đại” dường như quá xa vời, khi ngày càng có ít điểm chung về bình đẳng giới. Bởi vậy, hoặc là bạn chọn sống theo mô hình truyền thống, hoặc là bạn chọn sống hiện đại – đừng cố gắng ôm đồm cả hai, bạn sẽ cảm thấy rất mệt mỏi. Và cũng đừng áp đặt sự lựa chọn của mình lên người khác.
Tôn vinh nữ quyền cũng có nghĩa là tôn trọng sự khác biệt, để những người phụ nữ khác có quyền được sống theo cách mà họ mong muốn.
Tôi hy vọng rằng các bạn nữ có thể xem bài viết này là một món quà ý nghĩa, thiết thực nhất mà tôi dành tặng cho các bạn. Còn với các bạn nam, tôi cũng hy vọng rằng các bạn sẽ tìm thấy được những điều tích cực từ những chia sẻ của tôi, để đối xử tốt hơn với bà, mẹ, vợ, hoặc bạn gái của mình.
Ước mơ lớn nhất của tôi, có lẽ là một ngày nào đó sẽ không còn những ngày 8/3 hay 20/10 đặc biệt nữa, bởi vì bất cứ ngày nào trong năm cũng là ngày mà phụ nữ được tôn vinh và trân trọng.
