Nguyễn Đình Chiểu, nhà thơ mù vĩ đại của dân tộc, không chỉ được biết đến qua “Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc” bất hủ hay truyện thơ “Lục Vân Tiên” thấm đẫm tình người, mà còn bởi khí phách hiên ngang, tinh thần “Thà đui Mà Giữ đạo Nhà”. Câu nói ấy đã trở thành biểu tượng cho lòng yêu nước, sự kiên trung và ý chí giữ gìn bản sắc văn hóa của người Việt Nam.
Sinh ra trong bối cảnh đất nước rối ren, chứng kiến cảnh lầm than của dân chúng dưới ách áp bức của thực dân và sự thối nát của triều đình, Nguyễn Đình Chiểu sớm nung nấu ý chí cứu nước. Mất đi thị giác khi còn trẻ, tưởng chừng như cánh cửa cuộc đời đã đóng sập trước mắt ông. Nhưng chính trong hoàn cảnh nghiệt ngã ấy, tinh thần quật cường của người chí sĩ lại càng bừng cháy.
“Thà đui mà giữ đạo nhà,
Còn hơn có mắt ông cha không thờ”.
Câu thơ ấy không chỉ thể hiện sự đau xót, tủi hổ của một người con mất đi khả năng nhìn thấy ánh sáng, mà còn là lời tuyên ngôn đanh thép về đạo lý làm người, về trách nhiệm với tổ tiên, với đất nước. “Đạo nhà” ở đây không chỉ là đạo hiếu, đạo làm con, mà còn là đạo làm người Việt Nam, là lòng yêu nước, thương dân, là ý chí bảo vệ nền văn hóa, bản sắc dân tộc trước sự xâm lăng của ngoại bang.
Sự nghiệp văn chương của Nguyễn Đình Chiểu là minh chứng hùng hồn cho tinh thần “thà đui mà giữ đạo nhà”. Dù không thể trực tiếp nhìn thấy cuộc sống, ông vẫn dùng trái tim và ngòi bút để phản ánh chân thực hiện thực xã hội, ca ngợi những người anh hùng áo vải, lên án bọn xâm lược và lũ bán nước.
Theo Giáo sư Lê Văn Lan, môi trường sống ở “Nam Bộ – Gia Định – Cần Giuộc – Ba Tri” đã góp phần quan trọng hình thành nhân cách Nguyễn Đình Chiểu. Vùng đất này với những nét văn hóa đặc sắc đã nuôi dưỡng tâm hồn ông, hun đúc nên lòng yêu nước thương dân sâu sắc.
“Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc” là một trong những tác phẩm tiêu biểu nhất thể hiện tinh thần yêu nước của Nguyễn Đình Chiểu. Bằng những lời lẽ giản dị, chân thành, ông đã khắc họa hình ảnh những người nông dân dũng cảm, sẵn sàng hy sinh vì độc lập tự do của Tổ quốc.
Giáo sư Nguyễn Khắc Thuần nhấn mạnh: “Hình ảnh của Lục Vân Tiên vừa là hình ảnh mang dáng dấp cuộc đời của Nguyễn Đình Chiểu nhưng đồng thời cũng là hình ảnh kết tinh lý tưởng của Nguyễn Đình Chiểu… dân Nam Bộ cực kỳ yêu Lục Vân Tiên.” Lục Vân Tiên, nhân vật chính trong truyện thơ cùng tên, là biểu tượng cho lòng nghĩa hiệp, sự chính trực và tinh thần sẵn sàng giúp đỡ người khác.
Nhà giáo Nguyễn Phước Hùng nhận định: “Bằng ngòi bút tài hoa của mình, cụ Đồ Chiểu đã phác họa chân thực hình ảnh người nông dân nghĩa sĩ đã làm rung động trái tim và tâm hồn của hàng triệu nhân dân.”
“Thà đui mà giữ đạo nhà” không chỉ là phương châm sống của riêng Nguyễn Đình Chiểu, mà còn là lời nhắc nhở, động viên cho mỗi người Việt Nam trong mọi thời đại. Trong bối cảnh hội nhập quốc tế sâu rộng hiện nay, việc giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc, phát huy những giá trị truyền thống tốt đẹp lại càng trở nên quan trọng hơn bao giờ hết. Tinh thần “thà đui mà giữ đạo nhà” của Nguyễn Đình Chiểu vẫn mãi là nguồn cảm hứng bất tận cho các thế hệ người Việt Nam trên con đường xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.
