Chính Hữu, tên thật Trần Đình Đắc, một nhà thơ lớn của nền văn học Việt Nam, đã để lại dấu ấn sâu đậm trong lòng độc giả với những vần thơ giản dị, chân thành mà đầy cảm xúc về người lính và chiến tranh. Ông được truy tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh về Văn học Nghệ thuật (năm 2000) cho những đóng góp to lớn của mình.
Chính Hữu sinh ra tại Nghệ An, trưởng thành trong những năm tháng kháng chiến, và chính điều này đã nuôi dưỡng tâm hồn thơ ca của ông. Năm 1946, ông gia nhập Trung đoàn Thủ Đô và gắn bó với quân đội trong suốt hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ. Thơ của ông, vì thế, luôn mang hơi thở của cuộc sống chiến đấu, của tình đồng chí, đồng đội thiêng liêng.
Tập thơ “Đầu súng trăng treo” (1966) được xem là tác phẩm tiêu biểu nhất của Chính Hữu, kết tinh những trải nghiệm, suy tư sâu sắc của ông về cuộc chiến tranh vệ quốc vĩ đại. Tên tập thơ cũng chính là một hình ảnh thơ độc đáo, biểu tượng cho sự kết hợp giữa hiện thực khốc liệt của chiến tranh và vẻ đẹp lãng mạn, nên thơ của tâm hồn người lính.
Bài thơ “Đồng chí”, sáng tác năm 1948, là một trong những bài thơ nổi tiếng nhất của Chính Hữu và của nền thơ ca kháng chiến Việt Nam. Bài thơ khắc họa chân dung người lính cách mạng, những người từ những miền quê khác nhau, từ những hoàn cảnh khác nhau, đã gắn bó với nhau bởi lý tưởng chung, cùng nhau chia sẻ những gian khổ, hy sinh trong cuộc chiến đấu bảo vệ Tổ quốc.
Quê hương anh nước mặn đồng chua
Làng tôi nghèo đất cày lên sỏi đá
Anh với tôi đôi người xa lạ
Tự phương trời chẳng hẹn quen nhau.
Những vần thơ giản dị, mộc mạc nhưng lại chứa đựng sức mạnh lay động lòng người. “Đồng chí” không chỉ là tình cảm giữa những người lính mà còn là biểu tượng cho tình đoàn kết, gắn bó của dân tộc Việt Nam trong cuộc đấu tranh giành độc lập, tự do.
Đêm nay rừng hoang sương muối
Đứng cạnh bên nhau chờ giặc tới
Đầu súng trăng treo.
Hình ảnh “Đầu súng trăng treo” trở thành một biểu tượng bất hủ của thơ ca Việt Nam, vừa thể hiện sự khắc nghiệt của chiến tranh, vừa thể hiện tinh thần lạc quan, yêu đời của người lính. Ánh trăng treo trên đầu súng là ánh sáng của niềm tin, của hy vọng vào một tương lai tươi sáng.
Ngoài “Đồng chí”, Chính Hữu còn có nhiều bài thơ hay khác như “Ngày về”, “Giá từng thước đất”, “Ngọn đèn đứng gác”… Thơ của ông không nhiều về số lượng nhưng chất lượng thì luôn được đánh giá cao. Mỗi bài thơ là một câu chuyện, một cảm xúc, một suy tư sâu sắc về cuộc sống, về con người Việt Nam trong chiến tranh và hòa bình.
Các tác phẩm khác của Chính Hữu bao gồm:
- Đầu súng trăng treo (tập thơ, NXB Văn học, 1966)
- Thơ Chính Hữu (tập thơ, NXB Hội nhà văn, 1997)
- Tuyển tập Chính Hữu (NXB Văn học, 1998)
Chính Hữu qua đời ngày 27/11/2007, để lại một khoảng trống lớn trong nền văn học Việt Nam. Tuy nhiên, những vần thơ của ông, đặc biệt là những vần thơ trong tập “Đầu súng trăng treo”, sẽ mãi sống trong lòng độc giả, tiếp tục truyền cảm hứng cho các thế hệ mai sau. Ông xứng đáng là một trong những nhà thơ lớn nhất của thế kỷ 20.
