Kho tàng tục ngữ Việt Nam là kết tinh trí tuệ và kinh nghiệm sống của bao thế hệ, trong đó câu tục ngữ “Gần mực thì đen, gần đèn thì sáng” là một bài học sâu sắc về sự ảnh hưởng của môi trường đối với sự hình thành và phát triển nhân cách con người.
Để diễn đạt một cách sinh động, người xưa đã sử dụng hình ảnh “mực” và “đèn”. “Mực” tượng trưng cho những điều xấu xa, tiêu cực, những thói hư tật xấu. “Đèn” lại là biểu tượng của ánh sáng, của những điều tốt đẹp, những giá trị đạo đức cao quý. Câu tục ngữ khẳng định rằng, nếu ta sống gần gũi với những điều xấu, ta sẽ dễ bị ảnh hưởng và trở nên xấu theo. Ngược lại, nếu ta sống trong môi trường tốt đẹp, ta sẽ được học hỏi và trở nên tốt hơn.
Câu tục ngữ “Gần mực thì đen, gần đèn thì sáng” nhấn mạnh rằng môi trường xung quanh có tác động rất lớn đến suy nghĩ, hành động và nhân cách của mỗi người. Khi ta tiếp xúc thường xuyên với những người có thói hư tật xấu, ta dễ bị lôi kéo và học theo những điều tiêu cực. Ngược lại, khi ta giao du với những người tốt, ta sẽ được truyền cảm hứng và học hỏi những phẩm chất tốt đẹp.
Trong lịch sử, chúng ta thấy rõ điều này qua những tấm gương như mẹ Mạnh Tử. Bà đã ba lần chuyển nhà để tìm cho con trai một môi trường sống và học tập tốt nhất, tránh xa những ảnh hưởng tiêu cực từ những người xung quanh. Hay Nguyễn Bỉnh Khiêm, một vị quan thanh liêm, đã từ quan về ở ẩn vì không muốn bị cuốn vào vòng xoáy tranh giành quyền lực và danh vọng nơi quan trường.
Trong xã hội hiện đại, câu tục ngữ này vẫn giữ nguyên giá trị. Trong gia đình, nếu cha mẹ là những người mẫu mực, yêu thương và quan tâm đến con cái, thì con cái sẽ có xu hướng trở thành những người tốt. Trong trường học, nếu học sinh được học tập trong một môi trường lành mạnh, được thầy cô giáo tận tâm dạy dỗ, được bạn bè tốt giúp đỡ, thì sẽ có nhiều cơ hội phát triển toàn diện.
Tuy nhiên, chúng ta cũng cần phải nhận thức rằng, không phải lúc nào “gần mực” cũng sẽ “đen” và “gần đèn” cũng sẽ “sáng”. Bản lĩnh và ý chí của mỗi người đóng vai trò quan trọng trong việc quyết định sự thành công hay thất bại. Có những người, dù sống trong môi trường xấu, vẫn giữ được phẩm chất tốt đẹp và vươn lên trong cuộc sống. Ngược lại, có những người, dù được sống trong môi trường tốt, nhưng lại không biết trân trọng và tu dưỡng bản thân, nên cuối cùng vẫn trở nên hư hỏng.
Câu tục ngữ “Gần mực thì đen, gần đèn thì sáng” là một lời nhắc nhở sâu sắc về tầm quan trọng của việc lựa chọn môi trường sống và các mối quan hệ. Đồng thời, nó cũng khẳng định vai trò của bản thân mỗi người trong việc tu dưỡng và rèn luyện nhân cách, để có thể trở thành những người có ích cho xã hội. Chúng ta hãy luôn nỗ lực để “gần đèn” và tránh xa “mực”, đồng thời rèn luyện cho mình một ý chí kiên cường, để dù ở trong bất kỳ hoàn cảnh nào, cũng có thể giữ vững phẩm chất tốt đẹp của mình.
