Quê hương, hai tiếng thiêng liêng luôn gợi lên trong mỗi chúng ta những cảm xúc sâu lắng, những kỷ niệm ngọt ngào. Với nhà thơ Tế Hanh, quê hương gắn liền với hình ảnh con sông xanh biếc, hiền hòa, chở nặng phù sa và tình người. Bài thơ “Nhớ con sông quê hương” là một khúc ca trữ tình, thể hiện nỗi nhớ da diết và tình yêu tha thiết của tác giả dành cho dòng sông quê hương, cho miền Nam ruột thịt.
Quê hương tôi có con sông xanh biếc
Nước gương trong soi tóc những hàng tre
Tâm hồn tôi là một buổi trưa hè
Toả nắng xuống lòng sông lấp loáng
Chẳng biết nước có giữ ngày, giữ tháng
Giữ bao nhiêu kỷ niệm giữa dòng trôi?
Hỡi con sông đã tắm cả đời tôi!
Tôi giữ mãi mối tình mới mẻ
Sông của quê hương, sông của tuổi trẻ
Sông của miền Nam nước Việt thân yêu
Đoạn thơ mở đầu bằng một lời khẳng định đầy tự hào: “Quê hương tôi có con sông xanh biếc”. Màu xanh biếc của dòng sông không chỉ là màu của thiên nhiên mà còn là màu của hy vọng, của sự sống. Hình ảnh “nước gương trong soi tóc những hàng tre” gợi lên một không gian thanh bình, yên ả, nơi con người và thiên nhiên hòa quyện vào nhau. Dòng sông không chỉ là một thực thể vật chất mà còn là một phần tâm hồn của nhà thơ, là “một buổi trưa hè” tỏa nắng, lấp loáng những kỷ niệm. Câu hỏi tu từ “Chẳng biết nước có giữ ngày, giữ tháng/Giữ bao nhiêu kỷ niệm giữa dòng trôi?” thể hiện sự bâng khuâng, xao xuyến của tác giả trước dòng chảy thời gian và những ký ức tuổi thơ. Cách xưng hô thân mật “Hỡi con sông đã tắm cả đời tôi!” cho thấy sự gắn bó máu thịt giữa nhà thơ và dòng sông quê hương.
Dòng sông ấy không chỉ là nơi nhà thơ tắm mát, vui chơi mà còn là nơi chứng kiến những kỷ niệm tuổi thơ tươi đẹp:
Khi bờ tre ríu rít tiếng chim kêu
Khi mặt nước chập chờn con cá nhảy
Bạn bè tôi tụm năm tụm bảy
Bầy chim non bơi lội trên sông
Tôi giơ tay ôm nước vào lòng
Sông mở nước ôm tôi vào dạ
Những âm thanh “ríu rít tiếng chim kêu”, hình ảnh “mặt nước chập chờn con cá nhảy” tạo nên một bức tranh quê hương sống động, tràn đầy sức sống. Dòng sông là nơi tụ tập của bạn bè, là nơi vui chơi của bầy chim non. Hành động “Tôi giơ tay ôm nước vào lòng/Sông mở nước ôm tôi vào dạ” thể hiện sự hòa nhập, gắn bó mật thiết giữa con người và thiên nhiên. Con sông như một người mẹ hiền ôm ấp, chở che những đứa con của mình.
Nhưng cuộc sống không phải lúc nào cũng êm đềm, thơ mộng. Nhà thơ phải rời xa quê hương, khoác áo lính lên đường chiến đấu:
Chúng tôi lớn lên mỗi người mỗi ngả
Kẻ sớm khuya chài lưới bên sông
Kẻ cuốc cày mưa nắng ngoài đồng
Tôi cầm súng xa nhà đi kháng chiến
Nhưng lòng tôi như mưa nguồn, gió biển
Vẫn trở về lưu luyến bên sông
Hình ảnh cô em đôi má ửng hồng…
Dù mỗi người một ngả, mỗi người một công việc nhưng trong trái tim họ vẫn luôn hướng về quê hương, về dòng sông thân yêu. Hình ảnh so sánh “lòng tôi như mưa nguồn, gió biển” thể hiện tình yêu quê hương sâu sắc, mãnh liệt, không gì có thể ngăn cản. Dù đi đâu, về đâu, hình ảnh con sông quê hương vẫn luôn sống động trong trái tim nhà thơ.
Xa quê hương, nhà thơ sống và làm việc ở miền Bắc nhưng nỗi nhớ về miền Nam, về dòng sông quê hương vẫn luôn da diết:
Tôi hôm nay sống trong lòng miền Bắc
Sờ lên ngực nghe trái tim thầm nhắc
Hai tiếng thiêng liêng, hai tiếng “miền Nam”
Tôi nhớ không nguôi ánh sáng màu vàng
Tôi quên sao được sắc trời xanh biếc
Tôi nhớ cả những người không quen biết…
Có những trưa tôi đứng dưới hàng cây
Bỗng nghe dâng cả một nỗi tràn đầy
Hình ảnh con sông quê mát rượi
Lai láng chảy, lòng tôi như suối tưới
Quê hương ơi! lòng tôi cũng như sông
Tình Bắc Nam chung chảy một dòng
Không gành thác nào ngăn cản được
Tôi sẽ lại nơi tôi hằng mơ ước
Tôi sẽ về sông nước của quê hương
Tôi sẽ về sông nước của tình thương
Nỗi nhớ về miền Nam, về dòng sông quê hương trở thành một phần không thể thiếu trong trái tim nhà thơ. Hình ảnh “ánh sáng màu vàng”, “sắc trời xanh biếc” luôn hiện hữu trong tâm trí ông. Nỗi nhớ không chỉ dành cho những người thân quen mà còn dành cho “những người không quen biết”, cho tất cả những gì thuộc về quê hương. Hình ảnh “con sông quê mát rượi/Lai láng chảy, lòng tôi như suối tưới” thể hiện sự gắn bó sâu sắc giữa con người và quê hương, giữa tâm hồn nhà thơ và dòng sông thân yêu. Tình yêu quê hương của nhà thơ không chỉ là tình cảm cá nhân mà còn là tình yêu Tổ quốc, là khát vọng thống nhất đất nước.
Bài thơ “Nhớ con sông quê hương” của Tế Hanh là một bài ca trữ tình sâu lắng, thể hiện nỗi nhớ da diết và tình yêu tha thiết của tác giả dành cho dòng sông quê hương, cho miền Nam ruột thịt. Bài thơ gợi cho chúng ta những suy nghĩ về ý nghĩa của quê hương, về tình yêu đất nước và về trách nhiệm của mỗi người đối với quê hương, Tổ quốc.
Phân tích biện pháp tu từ:
Trong hai dòng thơ:
Nhưng lòng tôi như mưa nguồn gió biển
Vẫn trở về lưu luyến bên sông
Biện pháp tu từ được sử dụng là so sánh (“lòng tôi như mưa nguồn gió biển”). Tác dụng của biện pháp so sánh này là:
- Tăng tính biểu cảm, gợi hình: So sánh lòng mình với “mưa nguồn gió biển” giúp người đọc hình dung rõ hơn về sự rộng lớn, mạnh mẽ, không gì ngăn cản được của tình yêu quê hương trong trái tim nhà thơ.
- Nhấn mạnh tình cảm: Phép so sánh này nhấn mạnh tình yêu quê hương sâu sắc, thường trực, luôn thôi thúc nhà thơ trở về bên dòng sông thân yêu.
- Thể hiện sự gắn bó: “Mưa nguồn gió biển” là những hình ảnh quen thuộc của thiên nhiên, gợi sự gần gũi, thân thuộc, thể hiện sự gắn bó mật thiết giữa nhà thơ và quê hương.
Cảm xúc, tâm trạng của tác giả:
Trong những câu thơ:
Tôi sẽ lại nơi tôi hằng mơ ước
Tôi sẽ về sông nước của quê hương
Tôi sẽ về sông nước của tình thương
Tác giả thể hiện cảm xúc, tâm trạng:
- Niềm khát khao, mong mỏi: Những từ ngữ “sẽ lại”, “sẽ về” lặp đi lặp lại thể hiện niềm khát khao cháy bỏng được trở về quê hương, được sống trong vòng tay yêu thương của dòng sông.
- Niềm tin, hy vọng: Những câu thơ này thể hiện niềm tin mãnh liệt vào ngày trở về, vào sự đoàn tụ của gia đình, của đất nước.
- Tình yêu thương: “Sông nước của tình thương” cho thấy dòng sông không chỉ là một địa điểm mà còn là biểu tượng của tình yêu thương, của sự gắn bó giữa con người với con người.
