Phong trào dân chủ 1936-1939 là một giai đoạn lịch sử quan trọng trong cuộc đấu tranh giành độc lập của dân tộc Việt Nam. Dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Đông Dương, phong trào này đã thể hiện rõ nét tính chất dân tộc, dân chủ và cách mạng, với mục tiêu cao nhất là giải phóng dân tộc khỏi ách đô hộ của thực dân Pháp, đồng thời mang lại những quyền tự do, dân chủ cơ bản cho nhân dân.
Trong bối cảnh đó, báo chí đóng vai trò then chốt trong việc tuyên truyền, vận động và tổ chức quần chúng. Hàng loạt tờ báo như Tin Tức, Thời Mới, An Nam Trẻ, Tiền Phong, Dân Chúng, Lao Động… đã trở thành diễn đàn để Đảng Cộng sản Đông Dương truyền bá tư tưởng, đường lối cách mạng, đồng thời phản ánh nguyện vọng của nhân dân.
Báo Dân Chúng, ra đời từ ngày 22/7/1938 đến 30/8/1939, là một minh chứng điển hình cho vai trò của báo chí cách mạng trong giai đoạn này. Với 80 số báo được phát hành, Dân Chúng không chỉ là cơ quan ngôn luận của Đảng Cộng sản Đông Dương mà còn là tiếng nói của nhân dân lao động, là ngọn cờ tiên phong trong cuộc đấu tranh đòi các quyền tự do, dân chủ.
Báo Dân Chúng nổi lên như một hiện tượng độc đáo trong lịch sử báo chí Việt Nam, bởi lẽ nó được xuất bản công khai, hợp pháp, buộc chính quyền thực dân phải thừa nhận, trong khi Đảng Cộng sản Đông Dương chưa được phép hoạt động công khai. Điều này cho thấy sự khéo léo, linh hoạt trong đường lối đấu tranh của Đảng, đồng thời thể hiện sức mạnh của quần chúng nhân dân.
Cuộc đấu tranh đòi tự do báo chí trên Dân Chúng có thể chia thành hai giai đoạn. Giai đoạn đầu là cuộc đấu tranh công khai, nửa hợp pháp, dẫn đến việc đòi được tự do báo chí ở Nam Kỳ. Giai đoạn hai là cuộc đấu tranh công khai, hợp pháp, tiếp tục đòi tự do báo chí trên cả nước và Đông Dương.
Ngay từ số đầu tiên, Dân Chúng đã phát động phong trào đấu tranh đòi tự do báo chí, thể hiện rõ tinh thần tiên phong, không ngại khó khăn, gian khổ. Báo đã đăng bài bình luận dài về Luật 29 Juillet 1881, dẫn chứng rằng đạo luật này đã được Nghị viện Pháp thông qua, công nhận nhân dân Pháp được hưởng quyền tự do ngôn luận và tự do xuất bản báo chí. Dân Chúng cũng chỉ ra sự vi phạm đạo luật này thông qua Huấn lệnh ngày 30 Décembre 1898, khẳng định rằng Huấn lệnh này đã thủ tiêu điều khoản 5 của luật 1881, đi ngược lại tinh thần dân chủ và nhân quyền.
Từ số 2, báo có thêm chuyên mục “Nhân dân xứ nầy đối với tờ Dân Chúng”, trích đăng những lời động viên, cổ vũ của quần chúng nhân dân đối với tờ báo và phong trào đòi tự do báo chí. Phong trào này ngày càng phát triển mạnh mẽ, buộc Tổng thống Pháp A. Lơbrông phải ban hành sắc lệnh cho thực thi tự do báo chí ở Đông Dương vào ngày 30/8/1938.
Như vậy, chỉ sau hơn một tháng ra đời và phát động phong trào đòi tự do báo chí, Dân Chúng đã giành lại được quyền tự do báo chí mà chính quyền thuộc địa ngăn cấm trong suốt hơn nửa thế kỷ. Tuy nhiên, đây mới chỉ là thắng lợi bước đầu, vì quyền tự do báo chí mới chỉ được công nhận ở Nam Kỳ. Dân Chúng tiếp tục đấu tranh để thực hiện quyền tự do báo chí ở Bắc Kỳ, Trung Kỳ và trên toàn cõi Đông Dương.
Ngoài ra, Dân Chúng còn đấu tranh cho tự do ngôn luận, tự do hội họp, thể hiện rõ tính chất dân chủ của phong trào. Báo cũng vạch trần âm mưu của bọn Tờrốtkít, những kẻ đang rêu rao “Tự do báo chí là tự do buôn bán nhật trình” nhằm che đậy bản chất của tự do báo chí.
Tháng 8/1939, trước nguy cơ chiến tranh thế giới, Chính phủ Pháp ra sắc lệnh buộc các tờ báo phải chịu kiểm duyệt trước khi in. Đến ngày 1/9/1939, chiến tranh thế giới lần thứ hai bùng nổ, mọi quyền tự do dân chủ bị bãi bỏ. Dân Chúng ra số cuối cùng vào ngày 30/8/1939 rồi tự ngừng xuất bản.
Tóm lại, phong trào dân chủ 1936-1939, với báo Dân Chúng là một trong những ngọn cờ tiêu biểu, mang tính chất dân tộc, dân chủ và cách mạng sâu sắc. Phong trào không chỉ đòi các quyền tự do, dân chủ cơ bản cho nhân dân mà còn góp phần thức tỉnh tinh thần yêu nước, ý chí đấu tranh giải phóng dân tộc, tạo tiền đề cho Cách mạng Tháng Tám năm 1945.
