Đoạn thơ “Họ giữ và truyền cho ta hạt lúa ta trồng” trong trường ca “Mặt đường khát vọng” của Nguyễn Khoa Điềm không chỉ là một câu thơ, mà là một tuyên ngôn về vai trò to lớn của nhân dân trong việc tạo dựng và bảo tồn văn hóa, lịch sử dân tộc. Nó thể hiện sự trân trọng đối với những giá trị truyền thống được vun đắp qua bao thế hệ, đồng thời khẳng định nhân dân chính là chủ thể của đất nước.
Họ gánh theo tên xã, tên làng trong mỗi chuyến di dân.
Những chuyến di dân, dù vì bất kỳ lý do gì, luôn mang theo gánh nặng mưu sinh và cả gánh nặng tinh thần. Nhưng chính trong hành trình ấy, nhân dân ta đã “gánh” theo cả “tên xã, tên làng” – những ký ức, những phong tục tập quán, những giá trị văn hóa cốt lõi của quê hương. Hành động “gánh” không chỉ đơn thuần là mang theo, mà còn là sự trân trọng, gìn giữ và bảo vệ những giá trị đó trên hành trình gian khổ.
“Gánh” ở đây còn mang ý nghĩa biểu tượng sâu sắc, gợi lên hình ảnh người nông dân cần cù, chịu thương chịu khó, luôn mang trên vai trách nhiệm với gia đình, quê hương. Họ mang theo không chỉ là những vật dụng thiết yếu mà còn là cả một nền văn hóa, một bản sắc dân tộc để trao truyền cho thế hệ sau.
Họ đắp đập be bờ cho người sau trồng cây hái trái.
Câu thơ tiếp tục khẳng định vai trò của nhân dân trong việc xây dựng và phát triển đất nước. “Đắp đập be bờ” là hành động cần mẫn, tỉ mỉ, thể hiện sự chăm lo, vun xới cho tương lai. Nó không chỉ đơn thuần là công việc lao động mà còn là sự đầu tư, hy sinh cho thế hệ sau. Nhân dân ta không chỉ sống cho hiện tại mà còn luôn hướng đến tương lai, tạo dựng nền tảng vững chắc cho con cháu “trồng cây hái trái”.
Hình ảnh “trồng cây hái trái” gợi lên một cuộc sống ấm no, hạnh phúc, một tương lai tươi sáng mà nhân dân ta luôn hướng đến. Sự hy sinh của thế hệ trước không chỉ mang lại những thành quả vật chất mà còn là những giá trị tinh thần, những bài học quý giá để thế hệ sau tiếp nối và phát huy.
Có ngoại xâm thì chống giặc ngoại xâm
Có nội thù thì vùng lên đánh bại.
Khi đất nước lâm nguy, nhân dân lại trở thành lực lượng tiên phong trong cuộc chiến bảo vệ Tổ quốc. Cấu trúc “có… thì” được lặp lại, nhấn mạnh tinh thần chủ động, sẵn sàng chiến đấu của nhân dân. “Chống giặc ngoại xâm”, “vùng lên đánh bại” là những hành động mạnh mẽ, quyết liệt, thể hiện ý chí độc lập, tự cường của dân tộc.
Nhân dân không chỉ là lực lượng quân sự mà còn là hậu phương vững chắc, cung cấp sức người, sức của cho cuộc chiến. Họ là những người nông dân chân lấm tay bùn, những người thợ thủ công, những trí thức… tất cả đều đồng lòng đứng lên bảo vệ đất nước.
Họ giữ và truyền cho ta hạt lúa ta trồng.
Câu thơ này chính là trung tâm của đoạn trích, là điểm hội tụ của những giá trị văn hóa và tinh thần mà nhân dân đã dày công vun đắp. “Hạt lúa ta trồng” không chỉ là sản phẩm vật chất mà còn là biểu tượng cho nền văn minh nông nghiệp, cho những giá trị lao động cần cù, sáng tạo của dân tộc. “Giữ và truyền” là hành động thiêng liêng, thể hiện sự trân trọng và trách nhiệm của nhân dân đối với di sản văn hóa của cha ông.
“Họ giữ và truyền cho ta hạt lúa ta trồng” là lời nhắc nhở về cội nguồn, về trách nhiệm của mỗi người dân trong việc bảo tồn và phát huy những giá trị văn hóa truyền thống. Nó cũng là lời khẳng định về sức mạnh của nhân dân, về vai trò quyết định của nhân dân trong sự trường tồn của đất nước.
Đoạn thơ của Nguyễn Khoa Điềm đã khắc họa một cách sâu sắc và cảm động hình ảnh nhân dân Việt Nam – những người cần cù, sáng tạo, yêu nước, thương nòi, luôn gánh vác trách nhiệm với gia đình, quê hương, đất nước. Chính họ là những người đã tạo dựng và bảo tồn những giá trị văn hóa, lịch sử, làm nên bản sắc riêng của dân tộc Việt Nam.
