Bài thơ “Nghĩ lại về Pautopxki” của Bằng Việt, ra đời cách đây 40 năm, vang vọng âm hưởng của một thời đại, nơi những trang văn lãng mạn của Pautopxki đã khơi gợi biết bao ước mơ và khát vọng trong lòng thế hệ trẻ.
Đồi trung du phơ phất bóng thông già
Trường sơ tán. Hồn trong chiều lặng gió
Những trang sách suốt đời đi vẫn nhớ
Như đám mây ngũ sắc ngủ trong đầu…
“Lẵng quả thông” trong suối nhạc nhiệm màu
Hay “Chuyến xe đêm” thầm thì mê đắm
Mùi cỏ dại trên cánh đồng xa thẳm
Một bầu trời vĩnh viễn ướp hương hoa
“Có thể ngày mai ta cũng đi qua
Một cánh cửa nao lòng trong truyện “Tuyết”?
Có tiếng chuông rung, và con mèo Áckhíp
Ánh nến mơ hồ như hạnh phúc từng mong…”
Xa xôi sao… Thời thơ ấu sau lưng!
Những dòng thơ đầu tiên vẽ nên bức tranh của một thời đã qua, với đồi thông già, trường sơ tán và những trang sách Pautopxki đã in sâu vào tâm trí. Hình ảnh “đám mây ngũ sắc ngủ trong đầu” gợi lên vẻ đẹp lãng mạn và những ước mơ tươi đẹp mà văn chương Pautopxki đã mang lại.
Nhưng không phải thế đâu, không phải thế đâu, cuộc đời không phải thế!
Giọt nước soi trên tay không cùng màu sóng bể
Bể mặn mòi, sôi sục biết bao nhiêu
Khi em đến bên anh, trước biển cả dâng triều
Ta thu hết xa khơi vào trong lồng ngực trẻ
Dám thử mọi lo toan để vạch dấu chân trời
Dấu xanh thẳm khi bình minh vụt đến
Dấu đen trầm khi đáy bóng đêm trôi…
Và hạnh phúc vỡ ra như một nốt đàn căng
Nốt cao quá trong đời xao động quá!
Hạnh phúc cực hơn mọi điều đã tả
Lại ngọt ngào, kỳ lạ, lớn lao hơn
Anh đã đi qua bão lốc từng cơn
Cây rung lá trong chiều thanh thản nhất
Anh qua cả màu không gian ngây ngất
Một tiếng thầm trong nắng mới lao xao…
Em đã đến rồi đi, như một giấc chiêm bao!
Sự xuất hiện của tình yêu, được ví như “biển cả dâng triều,” mang đến niềm hạnh phúc mãnh liệt nhưng cũng đầy những thử thách. Những dòng thơ diễn tả sự đam mê, khát vọng chinh phục và trải nghiệm mọi cung bậc cảm xúc của cuộc đời.
Bây giờ, anh biết nói gì hơn?
Có thể, ngày mai thôi… Có thể…
“Hoa tóc tiên ơi! Sớm mai và tuổi trẻ”
Lật trang nhật ký nào cũng chỉ xót lòng thêm…
Pautopxki là dĩ vãng trong em
Thành dĩ vãng hai ta. Bây giờ anh ngoảnh lại
Nhưng không phải thế đâu, không phải thế đâu, anh hiểu rằng không phải…
Như tuổi thơ, vừa đó đã xa vời!
Đưa em đi… Tất cả thế xong rồi
Ta đã lớn. Và Pautopxki đã chết!
… Anh vẫn khóc khi nghĩ về truyện “Tuyết”
Dẫu chẳng bao giờ mong đợi nữa đâu em!
1969
Nhưng rồi, tình yêu cũng tan vỡ, và Pautopxki trở thành dĩ vãng. Sự trưởng thành đi kèm với sự mất mát và nhận ra rằng những giấc mơ lãng mạn không phải lúc nào cũng trở thành hiện thực. Câu thơ “Ta đã lớn. Và Pautopxki đã chết!” thể hiện sự chấp nhận đau đớn về sự thay đổi của cuộc đời.
Lời bình của Hoàng Đình Quang
Bài thơ “Nghĩ Lại Về Pautopxki” không chỉ là câu chuyện về một mối tình đã qua, mà còn là lời tự vấn về sự trưởng thành, về sự tan vỡ của những giấc mơ và về sự thay đổi của cuộc đời. Bằng Việt đã sử dụng hình ảnh Pautopxki như một biểu tượng cho những khát vọng lãng mạn của tuổi trẻ, và sự “chết” của Pautopxki tượng trưng cho sự mất mát những ảo tưởng khi đối diện với thực tế. Bài thơ mang đến một nỗi buồn man mác nhưng cũng đầy sự chiêm nghiệm và suy tư về cuộc sống.
