Hoạt động sống là nền tảng cho sự tồn tại và phát triển của mọi sinh vật. Chúng đảm bảo sự thích nghi, duy trì nòi giống và khả năng tương tác với môi trường. Bốn hoạt động sống đặc trưng bao gồm trao đổi chất và năng lượng, cảm ứng, sinh trưởng và phát triển, cùng sinh sản. Hiểu rõ biểu hiện và vai trò của từng hoạt động này là chìa khóa để khám phá sự kỳ diệu của thế giới sống.
1. Trao đổi chất và năng lượng:
Đây là quá trình liên tục thu nhận, biến đổi và sử dụng năng lượng, vật chất từ môi trường, đồng thời thải ra các chất thải.
-
Biểu hiện:
- Ở thực vật: Hấp thụ nước, muối khoáng, khí CO2 từ môi trường để thực hiện quang hợp, tạo ra chất hữu cơ và giải phóng O2. Quá trình hô hấp diễn ra liên tục, sử dụng O2 và giải phóng CO2.
- Ở động vật: Ăn uống, tiêu hóa thức ăn để thu nhận chất dinh dưỡng. Hô hấp để lấy O2 và thải CO2. Bài tiết các chất thải qua hệ bài tiết.
- Ví dụ cụ thể: Quá trình quang hợp ở lá cây xanh, sự tiêu hóa thức ăn trong dạ dày của động vật, sự vận chuyển oxy từ phổi đến các tế bào.
-
Vai trò:
- Cung cấp năng lượng cho mọi hoạt động sống của cơ thể như vận động, sinh trưởng, sinh sản, cảm ứng,…
- Cung cấp vật chất để xây dựng và tái tạo các tế bào, mô, cơ quan trong cơ thể.
- Loại bỏ các chất thải độc hại, duy trì sự ổn định môi trường bên trong cơ thể (cân bằng nội môi).
Alt: Cây xanh thực hiện quang hợp, minh họa quá trình trao đổi chất và năng lượng quan trọng, tạo chất hữu cơ và khí oxy.
2. Cảm ứng:
Là khả năng tiếp nhận và phản ứng lại các kích thích từ môi trường, giúp sinh vật thích nghi và tồn tại.
-
Biểu hiện:
- Ở thực vật: Hướng sáng (lá cây vươn về phía ánh sáng), hướng đất (rễ cây mọc xuống đất), hướng nước (rễ cây tìm đến nguồn nước),…
- Ở động vật: Phản xạ (rụt tay lại khi chạm vào vật nóng), tập tính (chim di cư tránh rét),…
- Ví dụ cụ thể: Hoa hướng dương luôn quay về phía mặt trời, con mèo xù lông khi gặp nguy hiểm.
-
Vai trò:
- Giúp sinh vật nhận biết và phản ứng kịp thời với các thay đổi của môi trường.
- Tìm kiếm thức ăn, nước uống, nơi trú ẩn.
- Tránh né các nguy hiểm, kẻ thù.
- Điều chỉnh các hoạt động sinh lý để thích nghi với môi trường.
3. Sinh trưởng và phát triển:
Là quá trình tăng về kích thước, khối lượng và sự hoàn thiện về chức năng của cơ thể.
-
Biểu hiện:
- Sinh trưởng: Tăng kích thước và khối lượng cơ thể do tăng số lượng và kích thước tế bào.
- Phát triển: Biến đổi về chất, hình thành các cơ quan, hệ cơ quan và chức năng mới.
- Ví dụ cụ thể: Hạt nảy mầm thành cây con, em bé lớn lên thành người trưởng thành, sâu bướm biến thành bướm.
-
Vai trò:
- Giúp sinh vật đạt đến kích thước và hình dạng trưởng thành.
- Hoàn thiện các chức năng sinh lý, sinh sản.
- Đảm bảo khả năng tồn tại và thích nghi với môi trường.
Alt: Hình ảnh minh họa quá trình sinh trưởng của cây đậu, từ hạt nảy mầm đến khi phát triển thành cây trưởng thành, thể hiện sự tăng trưởng kích thước và phát triển các bộ phận.
4. Sinh sản:
Là quá trình tạo ra các cá thể mới, đảm bảo sự duy trì nòi giống.
-
Biểu hiện:
- Sinh sản vô tính: Phân đôi (ở vi khuẩn), nảy chồi (ở thủy tức), giâm cành (ở thực vật),…
- Sinh sản hữu tính: Thụ tinh (ở động vật), thụ phấn (ở thực vật),…
- Ví dụ cụ thể: Vi khuẩn phân chia thành hai tế bào con, cây dâu tây sinh sản bằng thân bò, gà mái đẻ trứng.
-
Vai trò:
- Duy trì sự tồn tại và phát triển của loài.
- Tạo ra sự đa dạng di truyền, giúp loài thích nghi với môi trường thay đổi.
- Cung cấp nguồn thức ăn, nguyên liệu cho con người.
Hiểu rõ biểu hiện và vai trò của bốn hoạt động sống đặc trưng này không chỉ giúp chúng ta nắm vững kiến thức sinh học cơ bản, mà còn giúp chúng ta trân trọng và bảo vệ sự đa dạng của thế giới sống.
