Lăng Khải Định, hay còn gọi là Ứng Lăng, là một trong những công trình kiến trúc độc đáo và nổi bật nhất trong quần thể di tích cố đô Huế. Nơi đây không chỉ là nơi an nghỉ của vua Khải Định (vị vua thứ 12 của triều Nguyễn) mà còn là một tác phẩm nghệ thuật kết hợp hài hòa giữa kiến trúc Đông – Tây, thể hiện rõ nét sự giao thoa văn hóa trong giai đoạn lịch sử đầy biến động. Bài viết này sẽ cung cấp một cái nhìn chi tiết và sâu sắc về lăng Khải Định, từ kiến trúc, lịch sử đến những giai thoại thú vị xoay quanh công trình này.
Vua Khải Định (1885-1925), tên thật là Nguyễn Phúc Bửu Đảo, lên ngôi năm 1916. Trong thời gian trị vì, ông chịu ảnh hưởng lớn từ văn hóa phương Tây, đặc biệt là kiến trúc Pháp. Điều này thể hiện rõ trong phong cách xây dựng lăng tẩm của mình.
Kiến trúc độc đáo của Lăng Khải Định
Lăng Khải Định tọa lạc trên núi Châu Chữ, sau đổi tên thành núi Ứng, thuộc xã Thủy Bằng, thị xã Hương Thủy, Huế. Việc lựa chọn vị trí xây lăng được thực hiện rất cẩn trọng, dựa trên các yếu tố phong thủy. Lăng được xây dựng theo hình chữ nhật, thoai thoải trên đồi cao, với chiều dài 118m và chiều ngang 50m, bao gồm 5 tầng sân và 127 bậc cấp.
Điểm đặc biệt của lăng Khải Định là sự kết hợp các yếu tố kiến trúc Đông – Tây. Cổng chính của lăng mang dáng dấp kiến trúc Ấn Độ giáo với những trụ tháp hình tháp. Hàng rào xung quanh lăng lại gợi nhớ đến kiến trúc nhà thờ Thiên Chúa giáo với những thanh thánh giá. Bên cạnh đó, các họa tiết trang trí như hoa sen lại mang đậm nét Phật giáo.
Sân Chầu và Nhà Bia
Bước qua cổng chính, du khách sẽ đến với sân chầu. Hai bên sân là hai nhà Tả Hữu trực phòng, nơi trưng bày các hình ảnh tư liệu và mô hình sa bàn về lăng Khải Định. Tiếp đến là nhà Bia đình, được xây dựng theo kiểu bát giác với kiến trúc Roman. Bên trong nhà bia đặt tấm bia đá “Thánh Đức Thần Công” do vua Bảo Đại dựng để ghi công đức của vua cha.
Trước sân Bái Đình là tượng các quan văn võ, binh lính, ngựa voi được sắp xếp theo nguyên tắc “tiền văn, hậu võ”, “tiền mã, hậu voi”. Hai trụ biểu cao vút với chóp trụ kiến trúc Turstupa Ấn Độ và hoa văn Hy Lạp càng làm tăng thêm vẻ uy nghiêm cho lăng.
Cung Thiên Định – Điểm nhấn kiến trúc của Lăng
Cung Thiên Định là công trình chính và quan trọng nhất của lăng Khải Định. Được xây dựng vô cùng công phu và tinh xảo, cung Thiên Định mang dáng dấp của một tòa lâu đài tráng lệ. Ở tiền sảnh, các ô hộc trang trí hoa văn chữ triện và mặt hổ phù. Phía trên cửa chính đề ba chữ “Thiên Định Cung”.
Bên trong cung Thiên Định được chia thành 3 gian: gian giữa là Khải Thành Điện, nơi đặt án thờ và chân dung vua Khải Định; hai bên là nhà Tả Hữu trực phòng. Phía sau án thờ là Huyền Cung, nơi đặt mộ của vua.
Toàn bộ điện Khải Thành được trang trí bằng vô số hoa văn, phù điêu sành sứ và thủy tinh màu. Các bức tranh thể hiện quan niệm “Tam giáo đồng đường” và những điển tích cổ. Đặc biệt, bức tranh “Cửu Long Ẩn Vân” trên trần điện là một tác phẩm nghệ thuật độc đáo, thể hiện tài năng của nghệ nhân Cửu Tánh.
Giai thoại về bức tranh “Cửu Long Ẩn Vân”
Giai thoại kể rằng, để vẽ bức tranh này, nghệ nhân Cửu Tánh đã phải làm việc trên một cái giá cao sát trần điện. Ông dùng cả tay và chân để vẽ cùng lúc, tạo nên hình ảnh chín con rồng ẩn hiện trong mây vô cùng sinh động. Khi vua Khải Định đến xem, Cửu Tánh quá tập trung vào bức vẽ nên không nghe thấy tiếng hô của quân lính. Vua Khải Định rất ấn tượng với tài năng của Cửu Tánh, nhưng cũng cảnh báo ông rằng nếu có người thứ hai vẽ được như vậy, ông sẽ bị trừng phạt.
Nội cung và những người phụ nữ của Vua Khải Định
Mặc dù không thích phụ nữ, vua Khải Định vẫn có Tam cung lục viện. Trong số các bà vợ của ông, ba người được nhắc đến nhiều nhất là Đệ nhất giai phi họ Trương, bà Ân Phi Hồ Thị Chỉ và bà Huệ Phi Hoàng Thị Cúc.
Bà Huệ Phi Hoàng Thị Cúc là mẹ của vua Bảo Đại. Bà có nhiều đóng góp trong việc thờ tự và chăm lo cho Tôn miếu. Bà được tôn xưng là Từ Cung và sống đến 91 tuổi.
Lăng Khải Định không chỉ là một công trình kiến trúc độc đáo mà còn là một phần quan trọng của lịch sử và văn hóa Việt Nam. Nơi đây là minh chứng cho sự giao thoa văn hóa Đông – Tây và tài năng của những người thợ thủ công Việt Nam. Đến với lăng Khải Định, du khách sẽ có cơ hội khám phá những giá trị lịch sử, văn hóa và kiến trúc độc đáo, đồng thời hiểu rõ hơn về cuộc đời và triều đại của vua Khải Định.
