Hoàng thành Thăng Long, trái tim của Thủ đô Hà Nội, là một di sản vô giá minh chứng cho chiều dài lịch sử và văn hóa của Việt Nam. Được UNESCO công nhận là Di sản Văn hóa Thế giới, Hoàng thành không chỉ là một quần thể kiến trúc độc đáo mà còn là biểu tượng cho sức sống trường tồn của dân tộc.
Lịch sử hình thành và phát triển kiến trúc Hoàng thành Thăng Long
Năm 1010, vua Lý Thái Tổ quyết định dời đô từ Hoa Lư về Đại La và đổi tên thành Thăng Long, đánh dấu sự khởi đầu cho một kinh đô phồn thịnh. Từ thế kỷ 11 đến thế kỷ 18, Thăng Long liên tục là kinh đô của Đại Việt dưới các triều đại Lý, Trần, Lê, nơi hội tụ tinh hoa văn hóa và kiến trúc của đất nước. Tuy nhiên, trước đó, từ thế kỷ thứ 9, vùng đất này đã là trung tâm chính trị của An Nam dưới thời nhà Đường với tên gọi Tống Bình, Đại La.
Dù trải qua nhiều biến động lịch sử, Thăng Long vẫn giữ vai trò là trung tâm chính trị, văn hóa quan trọng của Việt Nam. Sự liên tục này tạo nên một lớp trầm tích văn hóa độc đáo, thể hiện qua kiến trúc và các di vật khảo cổ được tìm thấy.
Trải qua các triều đại Lý, Trần, Lê, Kiến Trúc Hoàng Thành Thăng Long không ngừng được xây dựng và phát triển, phản ánh sự hưng thịnh của đất nước. Mặc dù kinh thành đã trải qua nhiều cuộc chiến tranh và xâm lược, bị phá hủy nhiều lần, nhưng những dấu tích còn sót lại vẫn là minh chứng hùng hồn cho một thời kỳ lịch sử辉煌灿烂.
Sau khi nhà Nguyễn thành lập (1802), kinh đô được chuyển về Phú Xuân (Huế). Thăng Long không còn là kinh đô và bị đổi tên. Nhiều công trình kiến trúc trong Hoàng thành đã bị di chuyển vào Phú Xuân để phục vụ việc xây dựng kinh đô mới. Đến năm 1805, vua Gia Long cho phá thành Thăng Long và xây dựng Bắc Thành theo kiểu Vauban. Năm 1831, vua Minh Mạng đổi tên Thăng Long thành tỉnh Hà Nội.
Năm 1888, Hà Nội trở thành nhượng địa của Pháp. Đến năm 1897, thành Hà Nội bị phá gần hết, chỉ còn lại một số kiến trúc ở khu vực trung tâm. Mặc dù vậy, những kiến trúc và di vật còn lại vẫn chứng minh giá trị trường tồn của kinh thành Thăng Long. Sự giao thoa và chồng lấp của kiến trúc và các tầng văn hóa đã tạo nên một “Thành cổ Hà Nội” độc đáo, bao gồm cả Thành Thăng Long thời Lý – Trần – Lê và Thành Hà Nội thời Nguyễn.
Di sản kiến trúc Hoàng thành Thăng Long ngày nay
Ngày nay, khu di sản Hoàng thành Thăng Long bao gồm khu di tích khảo cổ 18 Hoàng Diệu và khu Thành cổ Hà Nội, là nơi lưu giữ những dấu tích quý báu của lịch sử.
Khu vực khảo cổ 18 Hoàng Diệu được phát lộ năm 2002, với nhiều tầng di vật phong phú, thể hiện rõ nét giá trị văn hóa – lịch sử qua các triều đại. Tại đây, các nhà nghiên cứu đã tìm thấy nhiều nền móng kiến trúc, chi tiết kiến trúc, điêu khắc bị chôn vùi dưới đất, phản ánh một quần thể thống nhất, đa dạng và có giá trị cao về nghệ thuật.
Khu vực Thành cổ Hà Nội là khu trung tâm thành Hà Nội thời Nguyễn, trải dài theo trục Nam – Bắc. Hiện nay, khu vực này còn có các di tích như Cột cờ, Đoan Môn, Thềm điện Kính Thiên, Hậu Lâu và Cửa Bắc.
- Cột cờ (Kỳ đài): Được xây dựng cùng thành Hà Nội thời Nguyễn, nằm phía trước thành trên trục thần đạo.
- Đoan Môn: Cổng chính ra vào Cấm thành của Hoàng Thành Thăng Long, được xây dựng từ thời Lý và tu sửa vào các thời kỳ sau.
- Thềm điện Kính Thiên: Nền móng còn lại của điện Kính Thiên, cung điện trung tâm của Hoàng thành, được xây dựng thời Lê trên nền cũ của các điện thời Lý – Trần.
- Hậu Lâu (Lầu công chúa): Nơi ở của cung tần mỹ nữ thời Nguyễn, đã được tu sửa lại sau khi bị hư hỏng.
- Cửa Bắc (Bắc Môn, Chính Bắc Môn): Cổng thành Hà Nội phía Bắc, được xây dựng trên Cửa Bắc Thành Thăng Long thời Lê.
Ngày 28/12/2007, khu Trung tâm Hoàng Thành Thăng Long được công nhận là Di tích Lịch sử Kiến trúc – Nghệ thuật Quốc gia. Đến năm 2010, UNESCO công nhận Hoàng thành Thăng Long là Di sản Văn hóa Thế giới, ghi nhận những giá trị nổi bật toàn cầu về lịch sử, văn hóa và kiến trúc.
Hoàng thành Thăng Long không chỉ là một di tích lịch sử mà còn là biểu tượng văn hóa của Việt Nam, là niềm tự hào của dân tộc. Việc bảo tồn và phát huy giá trị của di sản này là trách nhiệm của mỗi chúng ta, để những giá trị văn hóa ngàn năm tiếp tục tỏa sáng.
