Hoàng Phủ Ngọc Tường, một nhà văn gắn liền với mảnh đất Cố đô, đã dành trọn tâm hồn và ngòi bút để khắc họa vẻ đẹp của sông Hương. Tình yêu của ông dành cho dòng sông này sâu sắc đến mức có thể ví như mối tình tri kỷ, được thể hiện rõ nét nhất qua thiên bút ký “Ai đã đặt tên cho dòng sông”.
Hoàng Phủ Ngọc Tường thời trẻ, người con của xứ Huế và cây bút tài hoa khắc họa dòng sông Hương
Trong tác phẩm, sông Hương không chỉ là một dòng sông vô tri, mà là một thực thể sống động, mang vẻ đẹp đa diện và tâm hồn phong phú. Hoàng Phủ Ngọc Tường đã tài tình nhân cách hóa sông Hương, khi thì so sánh với cô gái Di-gan phóng khoáng, khi thì ví von với nàng Kiều dịu dàng và đầy tâm sự. Ông không chỉ miêu tả vẻ đẹp bên ngoài của dòng sông mà còn khám phá chiều sâu lịch sử và văn hóa ẩn chứa trong dòng chảy ấy.
Để hiểu trọn vẹn sông Hương, Hoàng Phủ Ngọc Tường đã không quản ngại khó khăn, lặn lội đến tận ngọn nguồn. Ông ngạc nhiên khi phát hiện ra rằng, trước khi trở thành dòng sông êm đềm trôi qua thành phố Huế, sông Hương đã từng là một bản trường ca hùng vĩ giữa lòng Trường Sơn. Nơi đó, dòng sông cuộn chảy mãnh liệt, vượt qua những ghềnh thác hiểm trở, mang trong mình vẻ đẹp hoang dại và phóng khoáng của một cô gái Di-gan.
Khi ra khỏi vùng núi, sông Hương lại mang một dáng vẻ hoàn toàn khác. Dòng sông trở nên dịu dàng và mềm mại, uốn mình qua những khúc quanh, trôi chậm rãi giữa cánh đồng Châu Hóa đầy hoa dại. Vẻ đẹp dịu dàng này được Hoàng Phủ Ngọc Tường ví như một cô gái đẹp “nằm ngủ mơ màng”. Tuy nhiên, để khám phá những tính cách mãnh liệt ẩn sâu trong dòng sông, cần phải có sự am hiểu tường tận về lịch sử và văn hóa của vùng đất Cố đô.
Hoàng Phủ Ngọc Tường ngược dòng thời gian, tái hiện lại những trang sử hào hùng của sông Hương. Ông hình dung dòng sông đã từng chiến đấu oanh liệt bảo vệ biên giới phía nam của Tổ quốc, soi bóng Kinh thành Phú Xuân của anh hùng Nguyễn Huệ, và chứng kiến những biến cố lịch sử bi tráng của thế kỷ XIX. Sông Hương không chỉ là một dòng sông êm đềm, mà còn là chứng nhân lịch sử, mang trong mình khí phách anh hùng của dân tộc.
Tình yêu của Hoàng Phủ Ngọc Tường dành cho sông Hương không chỉ là tình yêu đối với một dòng sông, mà còn là tình yêu đối với Huế, với văn hóa và con người nơi đây. Ông đã diễn tả một cách tài tình mối liên hệ mật thiết giữa sông Hương và thành phố Huế, ví von như cặp tình nhân lý tưởng trong truyện Kiều, gắn bó với nhau trong một tình yêu muôn thuở. Theo ông, toàn bộ nền âm nhạc cổ điển Huế đã được sinh thành trên mặt nước của dòng sông này, trong một khoang thuyền nào đó, giữa tiếng nước rơi bán âm của những mái chèo khuya.
“Ai đã đặt tên cho dòng sông” không chỉ là một tác phẩm bút ký, mà còn là một bản tình ca bất tận mà Hoàng Phủ Ngọc Tường dành tặng cho sông Hương. Qua ngòi bút tài hoa của ông, sông Hương hiện lên như một biểu tượng của vẻ đẹp thiên nhiên, văn hóa và con người Huế, một dòng sông mãi mãi chảy trong trái tim mỗi người dân Việt Nam.
