Concerto Piano Giọng Son Trưởng của Maurice Ravel là một viên ngọc quý trong kho tàng âm nhạc cổ điển. Tác phẩm không chỉ thể hiện tài năng bậc thầy của Ravel mà còn mang đến một trải nghiệm âm nhạc đầy màu sắc và cảm xúc.
Thông tin cơ bản:
- Tác giả: Maurice Ravel
- Tác phẩm: Concerto Piano giọng Son trưởng
- Thời gian sáng tác: 1929 – 1931 (phác thảo từ 1914)
- Công diễn lần đầu: 14/01/1932, Marguerite Long độc tấu, Ravel chỉ huy
- Độ dài: Khoảng 22 phút
- Đề tặng: Marguerite Long
- Cấu trúc: 3 chương
- Chương I – Allegramente
- Chương II – Adagio assai
- Chương III – Presto
- Thành phần dàn nhạc: Piano độc tấu, piccolo, flute, oboe, English horn, 2 clarinet, 2 bassoon, 2 horn, trumpet, trombone, timpani, triangle, snare drum, cymbals, bass drum, tam-tam, wood block, whip, harp, dàn dây.
Bối cảnh ra đời:
Ravel ấp ủ ý tưởng về một concerto piano từ rất lâu. Ông muốn tạo ra một tác phẩm “vui tươi và rực rỡ”, tránh xa sự “sâu sắc và kịch tính” thường thấy trong các concerto thế kỷ 19. Sau chuyến lưu diễn thành công tại Mỹ năm 1928, Ravel mới chính thức bắt tay vào sáng tác. Ông dự định tự mình biểu diễn tác phẩm, biến nó thành một tuyên ngôn nghệ thuật cá nhân.
Cuối cùng, do vấn đề sức khỏe, Ravel đã nhường vinh dự biểu diễn đầu tiên cho Marguerite Long, người mà ông cũng đề tặng tác phẩm. Long đã mô tả niềm hạnh phúc của mình khi được trình diễn một “tác phẩm bậc thầy”.
Phân tích chi tiết:
Chương I – Allegramente:
Chương nhạc mở đầu đầy bất ngờ với tiếng whip đặc trưng. Piano đóng vai trò đệm, giới thiệu chủ đề chính vui tươi cùng với piccolo và trumpet. Sau đó, một đoạn piano độc tấu trầm ngâm xen kẽ với giai điệu jazz do clarinet, trumpet và piccolo thể hiện. Chủ đề thứ hai trữ tình được trình bày, nhưng nhanh chóng bị ngắt quãng bởi những nốt nhạc ngắn, chát chúa. Bassoon tiếp nối chủ đề, dẫn đến một loạt các đoạn nhanh, phô diễn kỹ thuật của piano và sự tái hiện của chủ đề jazz.
Ravel đã lược bỏ phần phát triển dài truyền thống, có lẽ để phù hợp với tinh thần “vui tươi và rực rỡ” của concerto. Phần độc tấu hóm hỉnh dẫn đến sự nhắc lại của chủ đề chính trên piano. Một đoạn solo lung linh, huyền bí của harp xuất hiện. Sự trở lại của chủ đề thứ hai trữ tình như một cadenza, được mở rộng cho piano độc tấu. Dàn dây quay trở lại một cách tinh tế, hoàn thành chủ đề khi piano thể hiện kỹ thuật với những nốt nhạc hoa mỹ khép lại chương nhạc.
Chương II – Adagio assai:
Chương II là trái tim của tác phẩm, một trong những chương nhạc đẹp và sâu lắng nhất mà Ravel từng viết. Giai điệu dài, do piano độc tấu trình bày, mang đến cảm giác ngẫu hứng. Tuy nhiên, Ravel đã tiết lộ rằng ông đã phải vật lộn rất nhiều để sáng tác đoạn nhạc này. Sự bí mật nằm ở sự kết hợp độc đáo giữa nhịp 6/8 của phần đệm và nhịp ¾ của giai điệu, tạo ra một sự căng thẳng tinh tế.
Sau giai điệu ban đầu của piano là phần tương phản của dàn nhạc. Kèn gỗ trò chuyện thân mật với nghệ sĩ độc tấu, bắt đầu một giai điệu lãng du. Các nét nhạc hoa mỹ, trang trí của piano trở nên nhanh hơn trong khi hòa âm trở nên cảm xúc và mãnh liệt hơn, đạt đến một cao trào tinh tế. Giai điệu mở đầu trở lại trên English horn với piano đóng vai trò nhạc cụ đệm. Kèn gỗ trở lại trong một coda ngắn khép lại chương nhạc.
Chương III – Presto:
Chương cuối trở lại với tiết tấu sôi nổi như chương đầu. Một loạt các motif xoay quanh bản nhạc vui vẻ này, bắt đầu bằng những hợp âm cao vút. Hai ý tưởng khác đóng vai trò quan trọng: một là giai điệu mang tính chất hành khúc và khúc quân nhạc của kèn đồng. Âm thanh của bộ gõ gợi nhớ đến chương I.
Chương kết ngắn gọn và không thể cưỡng lại hoàn toàn phù hợp với lý tưởng của Ravel về một bản concerto “vui tươi và rực rỡ”. Âm hưởng jazz cũng được thể hiện rõ nét trong chương nhạc này.
Ảnh hưởng của Jazz và văn hóa Basque:
Ravel đã đưa jazz vào âm nhạc của mình từ trước, nhưng Concerto Piano giọng Son trưởng là một ví dụ điển hình cho sự ảnh hưởng này. Bên cạnh đó, ý tưởng đưa âm nhạc Basque vào concerto piano đã xuất hiện từ năm 1906, thể hiện sự gắn bó của Ravel với quê hương.
Di sản:
Mặc dù Ravel không thể thực hiện chuyến lưu diễn vòng quanh thế giới với concerto piano, tác phẩm đã được đón nhận và ca ngợi tại châu Âu. Đây là một trong những tác phẩm cuối cùng của Ravel, một minh chứng cho thiên tài độc đáo của ông. Concerto Piano giọng Son trưởng vẫn tiếp tục được biểu diễn và yêu thích trên toàn thế giới, khẳng định vị thế của nó trong lịch sử âm nhạc.
Tóm lại, Concerto Piano giọng Son trưởng của Ravel là một tác phẩm phức tạp và đầy màu sắc, kết hợp giữa sự tinh tế cổ điển và sự tươi mới của jazz. Tác phẩm không chỉ là một màn trình diễn kỹ thuật điêu luyện mà còn là một hành trình cảm xúc sâu sắc, mang đến cho người nghe những trải nghiệm âm nhạc khó quên.
