Thạch Lam, một trong những nhà văn tiêu biểu của Tự Lực Văn Đoàn, đã để lại dấu ấn sâu sắc trong văn học Việt Nam với những tác phẩm thấm đẫm tình người và vẻ đẹp bình dị của cuộc sống. Bài viết này sẽ giới thiệu chi tiết về cuộc đời và sự nghiệp văn chương của ông.
1. Tiểu sử Thạch Lam
Nguyễn Tường Lân (tên khai sinh là Nguyễn Tường Vinh), bút danh Thạch Lam, sinh năm 1910 và qua đời năm 1942. Ông sinh ra tại Hà Nội, trong một gia đình công chức có gốc quan lại nhưng đã suy thoái.
Cha của Thạch Lam, ông Nguyễn Tường Nhu, là một người thông thạo chữ Hán và chữ Pháp, từng làm Thông Phán Tòa sứ. Mẹ ông, bà Lê Thị Sâm, là người gốc Huế, đã ba đời sinh sống ở miền Bắc. Gia đình ông bà Nhu có bảy người con, trong đó có nhiều người tham gia vào sự nghiệp văn chương, đáng chú ý nhất là Nhất Linh (Nguyễn Tường Tam), Hoàng Đạo (Nguyễn Tường Long) và Thạch Lam.
Thạch Lam và các anh em trong Tự Lực Văn Đoàn, những người có ảnh hưởng lớn đến sự nghiệp văn chương của ông.
Cuộc sống gia đình Thạch Lam trải qua nhiều thăng trầm. Sau khi cha ông qua đời, mẹ ông phải một mình gánh vác gia đình, buôn bán tảo tần để nuôi sống mẹ chồng và bảy người con. Thạch Lam đã trải qua tuổi thơ ở Cẩm Giàng (Hải Dương) và Tân Đệ (Thái Bình) trước khi trở về Hà Nội.
Để sớm có thể giúp đỡ mẹ, Thạch Lam đã xin đổi tên và khai tăng tuổi để được học ban thành chung. Sau đó, ông thi đỗ vào Cao đẳng Canh Nông nhưng không theo học mà chuyển sang trường Trung học Albert Sarraut để thi Tú tài. Sau khi đỗ Tú tài phần thứ nhất, Thạch Lam quyết định dừng việc học để tham gia làm báo cùng hai anh trai.
Thạch Lam gia nhập Tự Lực Văn Đoàn và đảm nhận vai trò biên tập cho tuần báo Phong hóa và tờ Ngày nay. Đến năm 1935, ông trở thành Chủ bút tờ Ngày nay.
Năm 1935, Thạch Lam kết hôn và được người chị nhường lại căn nhà nhỏ ở làng Yên Phụ, ven Hồ Tây. “Nhà cây liễu” trở thành nơi lui tới của nhiều văn nghệ sĩ nổi tiếng thời bấy giờ.
Thạch Lam qua đời vào ngày 27 tháng 6 năm 1942 vì bệnh lao phổi, khi mới 32 tuổi. Ông được an táng tại nghĩa trang Hợp Thiện, Hà Nội.
2. Sự nghiệp văn học
a. Quan điểm sáng tác
Thạch Lam quan niệm văn chương là một thứ khí giới thanh cao, có khả năng tác động sâu sắc đến tư tưởng và tình cảm của con người. Ông tin rằng văn chương không chỉ để giải trí mà còn là công cụ để tố cáo sự giả dối và tàn ác của xã hội, đồng thời làm cho lòng người thêm trong sạch và phong phú.
b. Tác phẩm chính
Thạch Lam đã để lại nhiều tác phẩm tiêu biểu, bao gồm:
- Gió đầu mùa (1937)
- Nắng trong vườn (1938)
- Sợi tóc (1942)
- Ngày mới (1939)
- Theo dòng (1941)
- Hà Nội băm sáu phố phường (1943)
c. Phong cách nghệ thuật
Phong cách nghệ thuật của Thạch Lam thường hướng vào cuộc sống cơ cực của những người dân nghèo thành thị và vẻ đẹp nên thơ của cuộc sống thường nhật. Ông tập trung khai thác thế giới nội tâm của nhân vật, đặc biệt là những người lao động nghèo khổ.
Khung cảnh trong truyện ngắn của Thạch Lam thường là những làng quê bùn lầy, những phố chợ tồi tàn, những khu phố ngoại ô nghèo khổ, buồn vắng. Nhân vật của ông thường mang vẻ heo hút, thảm đạm của số kiếp lầm than.
Tuy nhiên, điểm đặc biệt trong tác phẩm của Thạch Lam là lòng nhân ái và vẻ đẹp tâm hồn quán xuyến trong mọi tác phẩm. Nhân vật của ông, dù ở hoàn cảnh nào, vẫn ánh lên cái chất nhân ái Việt Nam.
Thạch Lam được xem là người khai sinh ra kiểu truyện ngắn trữ tình, với sự hòa quyện tuyệt vời giữa yếu tố hiện thực và lãng mạn, tự sự và trữ tình. Ông đi sâu vào thế giới nội tâm nhân vật, cốt truyện thường đơn giản hoặc không có cốt truyện. Đọc truyện ngắn của Thạch Lam, người đọc cảm thấy yêu con người, quý trọng con người hơn, và trân trọng những điều tốt đẹp trong cuộc sống.
