Văn bản “Chữ người tử tù” của Nguyễn Tuân không chỉ là một tác phẩm văn học, mà còn là một bức tranh khắc họa sâu sắc về xã hội Việt Nam thời kỳ giao thời, nơi cái đẹp và cái thiện bị vùi dập dưới ách áp bức của chế độ thực dân nửa phong kiến. Để hiểu rõ hơn về giá trị nội dung và nghệ thuật của tác phẩm này, chúng ta hãy cùng đi sâu vào phân tích các khía cạnh khác nhau, thông qua các dạng đề đọc hiểu thường gặp.
Một trong những yếu tố làm nên sự đặc sắc của “Chữ người tử tù” là sự tương phản gay gắt giữa cái đẹp và cái xấu, giữa ánh sáng và bóng tối. Sự đối lập này được thể hiện rõ nét qua hình tượng nhân vật Huấn Cao và viên quản ngục.
Huấn Cao, biểu tượng của cái đẹp và khí phách, đối lập hoàn toàn với sự tàn bạo của nhà tù.
Sự đối lập này không chỉ dừng lại ở việc miêu tả tính cách nhân vật, mà còn được thể hiện qua ngôn ngữ và hình ảnh. Nguyễn Tuân đã sử dụng những từ ngữ trang trọng, mực thước để miêu tả vẻ đẹp của Huấn Cao, trong khi đó, những hình ảnh về nhà tù lại được khắc họa một cách u ám, ghê rợn.
Đọc một đoạn trích sau đây và trả lời câu hỏi:
” Trong hoàn cảnh đề lao, người ta sống bằng tàn nhẫn, lừa lọc, tính cách dịu dàng và lòng biết giá người, biết trọng người ngay của viên quan coi ngục này là một thanh âm trong trẻo chen vào giữa một bản đàn mà nhạc luật đều hỗn loạn, xô bồ.
Ông trời nhiều khi chơi ác, đem đầy ải những cái thuần khiết vào giữa một đống cặn bã. Và những người có tâm điền tốt và thẳng thắn, lại phải ăn đời ở kiếp với lũ quay quắt.”
Câu hỏi:
- Chỉ ra phương thức biểu đạt chính được sử dụng trong đoạn văn?
- Những biện pháp nghệ thuật nào được sử dụng trong đoạn văn bản? Phân tích hiệu quả nghệ thuật của thủ pháp nghệ thuật đó.
- Đoạn văn bản trên đã thực hiện những nét đặc sắc nào của phong cách nghệ thuật Nguyễn Tuân?
Gợi ý trả lời:
-
Phương thức biểu đạt chính: Tự sự, biểu cảm.
-
Biện pháp nghệ thuật:
- Đối lập tương phản: Hoàn cảnh đề lao và nghề nghiệp quản ngục.
- So sánh: “…là một thanh âm trong trẻo”.
- Hiệu quả: Khắc họa, ngợi ca nhân cách cao quý của quản ngục.
-
Nét đặc sắc của phong cách Nguyễn Tuân:
- Cái nhìn lãng mạn và thẩm mỹ cao đối với con người.
- Xây dựng nhân vật bằng bút pháp lãng mạn, độc đáo.
- Ngôn ngữ trang trọng, mực thước.
Một chi tiết đắt giá khác trong tác phẩm là cảnh Huấn Cao cho chữ viên quản ngục. Đây không chỉ là một hành động ban ơn, mà còn là một sự thức tỉnh, một sự khai sáng cho viên quản ngục.
Khoảnh khắc thiêng liêng khi cái đẹp và cái thiện gặp nhau trong hoàn cảnh ngục tù.
Thông qua hành động này, Nguyễn Tuân muốn khẳng định rằng, dù trong hoàn cảnh nào, cái đẹp và cái thiện vẫn luôn có sức mạnh cảm hóa, có thể chiến thắng được cái xấu và cái ác.
Đọc đoạn trích sau và trả lời câu hỏi:
” Sớm hôm sau, lính tỉnh dẫn đến cửa ngục thất sáu tên tù mà công văn chiều hôm qua đã báo trước cho ngục quan biết rõ tên tuổi, làng xóm và tội hình. Sáu phạm nhân mang chung một chiếc gông dài tám thước. Cái thang dài ấy đặt ngang trên sáu bộ vai gầy. Cái thang gỗ lim nặng, đóng khung lấy sáu cái cổ phiến loạn, nếu đem bắc lên mỏ cân, có thể nặng đến bảy, tám tạ. Thật là một cái gông xứng đáng với tội án sáu người tử tù. Gỗ thân gông đã cũ và mồ hôi cổ, mồ hôi tay kẻ phải đeo nó đã phủ lên một nước quang dầu bóng loáng. Những đoạn gông đã bóng thì loáng như có người đánh lá chuối khô. Những đoạn không bóng thì lại xỉn lại những chất ghét đen sánh. Trong khi chờ đợi cửa ngục mở rộng, Huấn Cao, đứng đầu gông, quay cổ lại bảo mấy bạn đồng chí:
– Rệp cắn tôi, đỏ cả cổ lên rồi. Phải dỗ gông đi.
Sáu người đều quì cả xuống đất, hai tay ôm lấy thành gông đầu cúi cả về phía trước. Một tên lính áp giải đùa một câu:
– Các người chả phải tập nữa. Mai mốt chi đây sẽ có người sành sỏi dẫn các người ra làm trò ở pháp trường. Bấy giờ tha hồ mà tập. Đứng dậy không ông lại phết cho mấy hèo bây giờ.
Huấn Cao, lạnh lùng, chúc mũi gông nặng, khom mình thúc mạnh đầu thang gông xuống thềm đá tảng đánh thuỳnh một cái. Then ngang chiếc gông bị giật mạnh, đập vào cổ năm người sau, làm họ nhăn mặt. Một trận mưa rệp đã làm nền đá xanh nhạt lấm tấm những điểm nâu đen.“
Câu hỏi:
- Đoạn trích trên được trích từ tác phẩm nào? Giới thiệu vài nét về xuất xứ tác phẩm đó.
- Nêu chủ đề của đoạn trích.
- Phân tích ngữ cảnh của câu văn in đậm trong đoạn trích.
- Phân tích giá trị nghệ thuật của chi tiết dỗ gông.
- Viết một đoạn văn ngắn (khoảng 8 – 10 câu), nêu cảm nhận của anh/chị về khí phách của nhân vật Huấn Cao được thể hiện trong đoạn trích.
Gợi ý trả lời:
- Đoạn trích từ “Chữ người tử tù” của Nguyễn Tuân. Xuất xứ: In năm 1938 trên tạp chí Tao đàn, sau đó được tuyển in trong tập truyện Vang bóng một thời.
- Chủ đề: Ngợi ca khí phách hiên ngang của Huấn Cao.
- Ngữ cảnh câu “Phải dỗ gông đi”: Huấn Cao nói với các bạn tù. Bối cảnh: Phòng giam trong trại giam của tỉnh Sơn, sau khi Huấn Cao cùng năm người đồng chí khác được áp giải đến.
- Giá trị nghệ thuật của chi tiết dỗ gông: Thể hiện thái độ khinh bỉ bọn tiểu nhân đồng thời tô đậm khí tiết anh hùng của Huấn Cao.
- (Học sinh tự viết dựa trên cảm nhận cá nhân).
Tóm lại, “Chữ người tử tù” không chỉ là một câu chuyện về cái đẹp và cái thiện, mà còn là một lời cảnh tỉnh về những giá trị văn hóa truyền thống đang bị mai một trong xã hội hiện đại. Tác phẩm này xứng đáng là một trong những kiệt tác của văn học Việt Nam, cần được trân trọng và gìn giữ.
