Hai đoạn trích “Hai Lần Chết” của Thạch Lam và “Dì Hảo” của Nam Cao, dù được viết bởi hai tác giả thuộc hai phong cách văn chương khác nhau, đều khắc họa những số phận người phụ nữ bất hạnh trong xã hội Việt Nam thời kỳ trước Cách mạng tháng Tám. Cả hai tác phẩm đều là những “dấu chân” đau xót “qua trảng cỏ” cuộc đời, để lại những suy ngẫm sâu sắc về thân phận con người.
Trong “Hai Lần Chết”, Thạch Lam tập trung vào nhân vật Dung, một cô gái trẻ bị bán vào nhà giàu để trả nợ cho gia đình. Dung phải chịu đựng cuộc sống khổ cực, bị hành hạ về thể xác lẫn tinh thần.
Sự cô đơn và tuyệt vọng của Dung lên đến đỉnh điểm khi nàng tìm đến cái chết, nhưng không thành. Lần “chết” hụt này không giải thoát Dung khỏi khổ đau, mà chỉ đẩy nàng trở lại vòng xoáy của sự đọa đày. Cái “chết” thứ hai, cái chết về tinh thần, diễn ra khi Dung chấp nhận trở về nhà chồng, cam chịu số phận.
Trái ngược với Thạch Lam, Nam Cao trong “Dì Hảo” lại khắc họa một người phụ nữ cam chịu, nhẫn nhục hy sinh vì chồng. Dì Hảo, một cô gái mồ côi, được bà của người kể chuyện nhận nuôi. Lấy phải người chồng lười biếng, cờ bạc, dì Hảo tần tảo kiếm sống, nuôi chồng.
Khi dì Hảo bị liệt sau khi sinh con, gánh nặng kinh tế càng đè nặng lên vai người chồng. Hắn trở nên tàn nhẫn, chửi mắng vợ. Dù vậy, dì Hảo vẫn không oán trách chồng, mà chỉ âm thầm chịu đựng. Sự cam chịu của dì Hảo là một biểu hiện của đức hy sinh cao cả, nhưng đồng thời cũng là một sự bất hạnh, một “dấu chân” lún sâu “qua trảng cỏ” đầy chông gai.
Điểm chung giữa hai đoạn trích là sự phản ánh chân thực về thân phận người phụ nữ trong xã hội phong kiến. Cả Dung và dì Hảo đều là nạn nhân của những hủ tục, những định kiến xã hội. Họ bị tước đoạt quyền tự do, hạnh phúc, phải sống một cuộc đời đầy khổ đau và bất công.
Tuy nhiên, điểm khác biệt nằm ở cách hai tác giả xây dựng nhân vật và thể hiện tư tưởng. Thạch Lam tập trung vào diễn biến tâm lý của nhân vật, khắc họa những cảm xúc mong manh, mơ hồ trong tâm hồn Dung. Ngôn ngữ của Thạch Lam nhẹ nhàng, tinh tế, giàu chất thơ. Ngược lại, Nam Cao chú trọng miêu tả những chi tiết đời thường, những mâu thuẫn trong xã hội. Ngôn ngữ của Nam Cao giản dị, gần gũi với đời sống, nhưng lại đầy sức tố cáo.
Sự khác biệt này cũng thể hiện qua thái độ của hai tác giả đối với nhân vật. Thạch Lam thể hiện sự cảm thông, xót xa cho số phận của Dung. Nam Cao không chỉ cảm thông, mà còn phê phán những bất công trong xã hội, đồng thời đặt ra câu hỏi về trách nhiệm của mỗi cá nhân đối với cuộc đời mình.
Tóm lại, “Hai Lần Chết” và “Dì Hảo” là hai tác phẩm tiêu biểu cho phong cách văn chương của Thạch Lam và Nam Cao. Dù có những điểm khác biệt, cả hai đoạn trích đều góp phần phơi bày những góc khuất của xã hội Việt Nam thời kỳ trước Cách mạng tháng Tám, đồng thời khẳng định giá trị nhân văn sâu sắc. Những “dấu chân qua trảng cỏ” mà các nhân vật để lại vẫn còn in đậm trong tâm trí người đọc, nhắc nhở chúng ta về những bài học quý giá về cuộc sống và con người.
