Chọi Dế, một thú vui dân dã nhưng đầy hấp dẫn, từ lâu đã trở thành một phần không thể thiếu trong đời sống văn hóa của người Việt Nam. Trò chơi này không chỉ là hình thức giải trí đơn thuần mà còn thể hiện sự tinh tế trong cách chọn lựa, nuôi dưỡng và huấn luyện dế, cũng như tinh thần thượng võ trong các trận đấu.
Để có một con dế chọi “chiến”, người chơi thường chọn những con dế đực đã trưởng thành, với các đặc điểm nổi bật như đầu to, vai rộng, bụng thon, chân cao và càng mập. Râu dế phải dài, mướt và cánh có đường vân rõ ràng. Việc nuôi dưỡng dế chọi cũng đòi hỏi sự tỉ mỉ. Dế được nuôi trong hộp, cho ăn sương đêm, cỏ non và khoai lang. Thỉnh thoảng, người nuôi còn cho dế “nhấm nháp” chút rượu để tăng thêm sự hiếu chiến. Trước mỗi trận đấu, dế thường được tập dượt để làm quen với không khí và đối thủ.
Các trận chọi dế thường diễn ra trên bãi cỏ, thu hút sự quan tâm của đông đảo trẻ em và người lớn. Người chơi chia thành các nhóm, cho dế của mình đấu với dế của nhóm khác, chọn ra những con dế xuất sắc nhất để tham gia các trận đấu lớn hơn. Thông thường, các trận đấu không có trọng tài mà dựa trên sự thống nhất giữa hai chủ dế về luật chơi, có thể là chọi đến chết hoặc đến khi một trong hai con thua cuộc. Dù có giao kèo trước, chủ dế vẫn có quyền xin thua nếu thấy dế của mình yếu thế, thể hiện tinh thần nhân văn trong trò chơi.
Trong trận đấu, hai con dế phải có kích thước tương đương, được chủ dế ước lượng kỹ lưỡng. Chọi dế thường diễn ra theo hình thức đấu đôi. Hai chiếc lồng dế được áp sát vào nhau, sau đó từ từ kéo lên để hai con dế tiến vào sân đấu. Khi đối mặt, dế sẽ “gáy” khe khẽ, thăm dò đối thủ trước khi lao vào tấn công. Chúng sử dụng càng để chống đỡ, dùng miệng cắn và tung ra những cú đá hậu hiểm hóc. Khi mệt mỏi, dế có thể lùi lại để nghỉ ngơi, nhưng vẫn tiếp tục “gáy” khiêu khích.
Chiến thắng trong chọi dế không chỉ phụ thuộc vào kích thước mà còn dựa vào sự gan dạ và mưu mẹo của mỗi con dế. Một con dế có thể tấn công dồn dập ngay từ đầu để nhanh chóng hạ gục đối phương bằng cách cắn thủng bụng. Chính sự bất ngờ và khả năng ứng biến linh hoạt mới là yếu tố quyết định đến kết quả cuối cùng của trận đấu chọi dế.
