“Chữ người tử tù” của Nguyễn Tuân không chỉ là một tác phẩm văn học, mà còn là một bức tranh khắc họa rõ nét về những con người tài hoa, khí phách, dám “chọc trời khuấy nước” giữa xã hội đầy rẫy những bất công. Tác phẩm đặt ra câu hỏi về sự tồn tại của cái đẹp và khí phách hiên ngang trong môi trường ngục tù tăm tối, nơi mà những giá trị đạo đức dường như bị đảo lộn.
Nhân vật trung tâm, Huấn Cao, không chỉ là một nho sĩ tài hoa mà còn là biểu tượng của tinh thần phản kháng, “mặc dầu dọc ngang” giữa dòng đời. Ông đại diện cho những con người không khuất phục trước cường quyền, vẫn giữ vững phẩm chất cao đẹp và niềm tin vào cái đẹp.
Huấn Cao không chỉ tài hoa ở nghệ thuật viết chữ mà còn ở “biệt nhỡn liên tài”, khả năng nhìn thấu tâm can người khác. Trong hoàn cảnh ngục tù, ông vẫn giữ được “thiên lương, trong sạch”, một phẩm chất đáng quý mà không phải ai cũng có thể duy trì được. Cái đẹp trong con người Huấn Cao không chỉ là vẻ đẹp hình thức mà còn là vẻ đẹp của tâm hồn, của khí phách hiên ngang, không chịu khuất phục trước cái xấu, cái ác.
Giá trị cốt lõi của “Chữ người tử tù” nằm ở việc thể hiện quan niệm về cái đẹp, sự trường tồn của cái đẹp trong mọi nghịch cảnh. Cái đẹp có thể nảy sinh ở những nơi tưởng chừng như không thể, ngay cả trong ngục tù, nơi tội ác ngự trị. Tuy nhiên, Nguyễn Tuân cũng khẳng định rằng cái đẹp không thể chung sống với cái ác, do đó Huấn Cao khuyên thầy Quản nên thay đổi chốn ở.
Lời khuyên của Huấn Cao mang ý nghĩa sâu sắc: “Ở đây lẫn lộn. Ta khuyên thầy Quản nên thay chốn ở đi. Chỗ này không phải là nơi để treo một bức lụa trắng với những nét chữ vuông tươi tắn nó nói lên những cái hoài bão tung hoành của một đời con người”. Cái đẹp (mĩ) phải đi đôi với cái thiện, cái chân. Chỉ khi con người giữ được “thiên lương”, sống trong môi trường trong sạch thì mới có thể thưởng thức và trân trọng cái đẹp một cách trọn vẹn.
“Chọc Trời Khuấy Nước Mặc Dầu Dọc Ngang Nào Biết Trên đầu Có Ai” là tinh thần của Huấn Cao và những con người có khí phách, dám sống thật với chính mình, không sợ cường quyền, không sợ hiểm nguy. Họ là những người tạo nên sự khác biệt, mang đến vẻ đẹp và ý nghĩa cho cuộc đời, dù cho hoàn cảnh có khắc nghiệt đến đâu.
