Y Phương, nhà thơ dân tộc Tày, đã khắc họa sâu sắc vẻ đẹp tâm hồn người miền núi trong thi phẩm “Nói với con”. Đoạn thơ này, lời cha dặn con, tập trung vào việc sống theo truyền thống tốt đẹp của “người đồng mình”, những con người mang trong mình bản lĩnh phi thường.
“Người đồng mình thương lắm con ơi
Cao đo nỗi buồn, xa nuôi chí lớn”
Hai câu thơ mở đầu, điệp lại cụm từ “người đồng mình” gợi cảm giác thân thương, gắn bó như ruột thịt. “Thương lắm” không chỉ là sự đồng cảm với những gian truân mà còn là niềm tự hào về những phẩm chất cao quý. “Cao” và “xa” không chỉ diễn tả địa hình hiểm trở, cuộc sống vất vả mà còn ẩn dụ cho “nỗi buồn” sâu thẳm và “chí lớn” vươn xa. Họ đối diện với khó khăn bằng sự kiên cường, nuôi dưỡng ước mơ bằng ý chí mạnh mẽ.
“Người đồng mình tự đục đá kê cao quê hương
Con quê hương thì làm phong tục”
“Người đồng mình” hiện lên với hình ảnh nhỏ bé, “thô sơ da thịt”, nhưng họ không hề yếu hèn. Bằng đôi tay cần cù, họ “đục đá kê cao quê hương”, kiến tạo nên những giá trị vật chất, tinh thần. Họ “làm phong tục”, gìn giữ và phát huy bản sắc văn hóa, tạo nên những nét đẹp riêng của cộng đồng. Đó là sự hòa quyện giữa sức mạnh thể chất và tinh thần, giữa lao động và sáng tạo.
Lời nhắn nhủ của người cha tiếp tục được thể hiện qua những lời khuyên chân thành:
“Sống trên đá không chê đá gập ghềnh
Sống trong thung không chê thung nghèo đói
Sống như sông như suối
Lên thác xuống ghềnh”
Điệp từ “sống” được lặp lại ba lần, thể hiện mong ước tha thiết của cha. “Đá gập ghềnh”, “thung nghèo đói” là những khó khăn, thử thách mà con phải đối mặt. Cha mong con “không chê” mà phải biết yêu thương, trân trọng quê hương. Sống “như sông như suối” là sống hồn nhiên, trong sáng, mạnh mẽ, vượt qua mọi gian nan. Cuộc đời không phải lúc nào cũng bằng phẳng, “lên thác xuống ghềnh” là lẽ thường tình, cần phải dũng cảm đối diện và vượt qua.
Cuối cùng, bài thơ khép lại bằng lời dặn dò vừa ân cần, vừa nghiêm khắc:
“Dẫu làm sao thì cha vẫn muốn
Sống trên đá không chê đá gập ghềnh
Sống trong thung không chê thung nghèo đói
Người đồng mình thô sơ da thịt
Không bao giờ nhỏ bé được
Nghe con”
“Thô sơ da thịt” được nhắc lại để nhấn mạnh những khó khăn mà con có thể gặp phải. Nhưng dù vậy, con “không bao giờ nhỏ bé được”. Con phải sống xứng đáng với truyền thống của gia đình, của “người đồng mình”. Lời nhắn nhủ chứa đựng tình yêu thương, niềm tin và kỳ vọng lớn lao của người cha. “Cao đo nỗi buồn, xa nuôi chí lớn” chính là tinh thần, là bản lĩnh mà người cha muốn truyền lại cho con.
