Nguyễn Dữ, một tác giả nổi bật của văn học trung đại Việt Nam, đã để lại dấu ấn sâu sắc qua “Truyền kỳ mạn lục,” đặc biệt là “Chuyện chức phán sự đền Tản Viên.” Tác phẩm này không chỉ là một câu chuyện kỳ ảo mà còn là bức tranh phản ánh xã hội và khát vọng về công lý, được thể hiện rõ nét qua nhân vật Ngô Tử Văn.
Ngô Tử Văn, tên Soạn, quê ở Yên Dũng, Lạng Giang, nổi tiếng là người khảng khái, cương trực, không khoan nhượng trước sự gian tà. Tác giả đã khéo léo giới thiệu nhân vật này một cách trực tiếp, tạo ấn tượng mạnh mẽ và giúp người đọc hình dung rõ nét về tính cách của Ngô Tử Văn.
Hành động đốt đền của Ngô Tử Văn bắt nguồn từ sự phẫn nộ trước sự tác oai tác quái của hồn ma tướng giặc, kẻ đã chiếm đền và gây hại cho dân lành. Theo quan niệm truyền thống, đốt đền là hành động báng bổ thần linh, nhưng Ngô Tử Văn hiểu rõ đây là ngôi đền tà, nơi trú ngụ của kẻ thù xâm lược. Hành động này không chỉ thể hiện sự dũng cảm mà còn là ý chí trừ gian diệt bạo, bảo vệ cuộc sống yên bình cho nhân dân.
Trước khi đốt đền, Ngô Tử Văn tắm gội chay sạch, khấn trời, thể hiện sự trang trọng và thành kính. Hành động này cho thấy đây không phải là một hành động bộc phát mà là một quyết định có suy nghĩ, thể hiện sự tôn trọng thần linh và mong muốn được trời đất chứng giám cho hành động chính nghĩa của mình.
Sau khi đốt đền, Ngô Tử Văn phải đối mặt với sự trả thù của hồn ma tướng giặc. Hắn đe dọa, mắng chửi, đòi dựng lại ngôi đền. Tuy nhiên, Ngô Tử Văn vẫn giữ thái độ bình tĩnh, ngất ngưởng, không hề sợ hãi. Cuộc đối đầu này cho thấy sự can đảm, kiên cường của Ngô Tử Văn, người không khuất phục trước bất kỳ thế lực nào.
Tiếp đó, Ngô Tử Văn gặp gỡ Thổ công, người kể lại sự việc mình bị hại và bày cho chàng cách đối phó với tướng giặc. Sự gặp gỡ này cho thấy Ngô Tử Văn là người trọng nghĩa khí, sẵn sàng đấu tranh chống lại sự phi lý ở đời, ngay cả khi thần thánh cũng phải kinh sợ.
Cuộc chiến đấu của Ngô Tử Văn dưới Minh ti là một thử thách lớn, nơi chàng phải đối diện với những thế lực mạnh mẽ, áp đảo. Quang cảnh âm phủ được miêu tả rùng rợn, kỳ ảo, càng làm nổi bật sự cô đơn và dũng cảm của Ngô Tử Văn. Trước Diêm Vương đầy uy quyền và những lời vu cáo xảo quyệt của hồn ma tướng giặc, Ngô Tử Văn vẫn giữ thái độ cứng cỏi, đấu tranh vạch mặt kẻ gian tà. Cuối cùng, lẽ phải đã thắng, Ngô Tử Văn được minh oan và được tiến cử làm chức phán sự ở đền Tản Viên.
Việc Ngô Tử Văn nhận chức phán sự đền Tản Viên đánh dấu sự thắng lợi của chính nghĩa, của lòng dũng cảm và sự cương trực. Chàng đã giải trừ tai họa cho dân, làm sáng tỏ nỗi oan khuất và phục hồi danh dự cho Thổ thần nước Việt. Qua đó, tác giả Nguyễn Dữ gửi gắm niềm tin vào công lý, vào sự chiến thắng của cái thiện trước cái ác.
Ngô Tử Văn không chỉ là một nhân vật văn học mà còn là biểu tượng cho tinh thần dân tộc, cho sự kiên cường và chính nghĩa của người Việt. Qua nhân vật này, Nguyễn Dữ đã thể hiện khát vọng về một xã hội công bằng, nơi cái thiện luôn chiến thắng cái ác.
