“Bài thơ về tiểu đội xe không kính” của Phạm Tiến Duật là một tác phẩm tiêu biểu cho thơ ca thời kỳ kháng chiến chống Mỹ. Bốn khổ thơ đầu không chỉ phác họa hiện thực khốc liệt của chiến tranh mà còn làm nổi bật vẻ đẹp tâm hồn, tinh thần lạc quan, dũng cảm của người lính lái xe trên tuyến đường Trường Sơn.
“Không có kính không phải vì xe không có kính
Bom giật, bom rung kính vỡ đi rồi”
Những chiếc xe không kính trên đường Trường Sơn.
Hai câu thơ mở đầu như một lời trần tình giản dị, chân thật. Điệp từ “không” được lặp lại nhấn mạnh nguyên nhân xe không kính: không phải do thiếu thốn mà bởi bom đạn của chiến tranh tàn phá. Câu thơ mang âm hưởng của đời thực, khắc họa rõ nét sự khốc liệt của chiến trường, nơi mà sự sống và cái chết chỉ cách nhau gang tấc. Nó giúp người đọc hình dung rõ hơn về những khó khăn, gian khổ mà người lính phải đối mặt.
“Ung dung buồng lái ta ngồi
Nhìn đất, nhìn trời, nhìn thẳng”
Dù xe không kính, người lính vẫn “ung dung” ngồi trong buồng lái. Thái độ ung dung, tự tại ấy thể hiện bản lĩnh kiên cường, tinh thần thép của người lính. Họ làm chủ hoàn cảnh, không hề nao núng trước khó khăn. Cái “nhìn thẳng” thể hiện sự tự tin, ý chí quyết tâm, sẵn sàng đối mặt với mọi thử thách trên con đường phía trước. Tư thế ung dung, hiên ngang của người lính là biểu tượng cho sức mạnh tinh thần Việt Nam, không gì có thể khuất phục được.
“Nhìn thấy gió vào xoa mắt đắng
Nhìn thấy con đường chạy thẳng vào tim
Thấy sao trời và đột ngột cánh chim
Như sa, như ùa vào buồng lái”
Không có kính chắn gió, người lính trực tiếp đối diện với thiên nhiên. “Gió vào xoa mắt đắng” là một chi tiết tả thực, gợi lên cảm giác khó khăn, vất vả. Nhưng đồng thời, nó cũng mở ra một không gian bao la, rộng lớn. Người lính không chỉ “nhìn thấy” mà còn cảm nhận được sự khắc nghiệt của thiên nhiên, sự dữ dội của chiến tranh. Hình ảnh “con đường chạy thẳng vào tim” là một ẩn dụ sâu sắc, thể hiện lý tưởng, khát vọng của người lính: con đường giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước. “Sao trời” và “cánh chim” tượng trưng cho vẻ đẹp của cuộc sống, niềm tin vào tương lai tươi sáng. Tất cả như “sa”, như “ùa” vào buồng lái, tạo nên một cảm giác mạnh mẽ, sống động.
“Không có kính, ừ thì có bụi
Bụi phun tóc trắng như người già
Chưa cần rửa, phì phèo châm điếu thuốc
Nhìn nhau mặt lấm cười ha ha”
“Không có kính, ừ thì ướt áo
Mưa tuôn, mưa xối như ngoài trời
Chưa cần thay, lái trăm cây số nữa
Mưa ngừng, gió lùa khô mau thôi”
Điệp ngữ “Không có kính, ừ thì…” thể hiện tinh thần lạc quan, thái độ ung dung, bất chấp khó khăn của người lính. “Bụi phun tóc trắng như người già”, “mưa tuôn, mưa xối như ngoài trời” là những hình ảnh cường điệu, nhấn mạnh sự gian khổ, vất vả. Nhưng người lính không hề than vãn, kêu ca. Họ “phì phèo châm điếu thuốc”, “nhìn nhau mặt lấm cười ha ha”, thể hiện sự lạc quan, yêu đời. Tiếng cười của họ là tiếng cười của những người lính dũng cảm, kiên cường, luôn tin tưởng vào chiến thắng. Câu thơ “Mưa ngừng, gió lùa khô mau thôi” thể hiện niềm tin vào sự hồi phục, vào tương lai tươi sáng.
Bốn khổ thơ đầu “Bài thơ về tiểu đội xe không kính” đã khắc họa thành công hình ảnh người lính lái xe Trường Sơn với vẻ đẹp tâm hồn cao cả, tinh thần lạc quan, dũng cảm, bất chấp khó khăn, gian khổ. Bài thơ là một khúc ca hùng tráng về chủ nghĩa anh hùng cách mạng Việt Nam, khơi gợi lòng yêu nước, niềm tự hào dân tộc trong mỗi chúng ta.
