Bút pháp ước lệ là một thủ pháp nghệ thuật quan trọng trong văn học cổ, đặc biệt được Nguyễn Du sử dụng tài tình trong Truyện Kiều. Để hiểu rõ hơn “Bút Pháp ước Lệ Là Gì”, chúng ta sẽ phân tích một số ví dụ điển hình trong đoạn trích miêu tả cảnh Thúy Kiều tiễn Thúc Sinh.
Trong buổi tiễn đưa, chi tiết Kiều “níu áo” Thúc Sinh cho đến khi chàng đã lên ngựa rồi mới “chia bào” (buông áo) là một ví dụ điển hình về bút pháp ước lệ. Thay vì miêu tả theo trình tự thông thường “người buông áo, người lên ngựa”, Nguyễn Du đảo ngược trật tự: “Người lên ngựa, kẻ chia bào”.
Chi tiết này không chỉ diễn tả sự lưu luyến, bịn rịn mà còn thể hiện tâm trạng lo lắng của Kiều. Nàng níu giữ Thúc Sinh đến phút cuối cùng, bởi nàng hiểu rõ hơn ai hết những nguy hiểm mà chàng sẽ phải đối mặt khi trở về đối diện với Hoạn Thư. Bút pháp ước lệ ở đây giúp Nguyễn Du khắc họa sâu sắc tâm trạng ngổn ngang của Kiều, vượt xa lối miêu tả thông thường.
“Màu quan san” cũng là một ví dụ tiêu biểu cho bút pháp ước lệ. Rừng phong thu với lá đỏ là hình ảnh quen thuộc trong thơ cổ điển Trung Hoa. Nguyễn Du đã biến cái màu đỏ ấy thành “màu quan san” – gợi sự xa xôi, cách trở, phù hợp với tâm trạng bất an của Kiều.
Lá phong đỏ báo hiệu mùa thu, nhưng “nhuốm màu quan san” lại đặc biệt phù hợp với nỗi lo lắng của Kiều. Sự thay đổi từ “nhuộm” sang “nhuốm” càng làm tăng thêm cảm giác xa xôi, cách trở. Đây là dụng ý nghệ thuật tinh tế, thể hiện khả năng sử dụng bút pháp ước lệ của Nguyễn Du để truyền tải cảm xúc nhân vật.
Hình ảnh “dặm hồng bụi cuốn chinh an” khi tả cảnh Thúc Sinh rời đi cũng là một sáng tạo độc đáo. Thông thường, “dặm hồng bụi cuốn” được dùng để miêu tả đoàn quân xuất chinh.
Việc Nguyễn Du sử dụng hình ảnh này để tả cảnh Thúc Sinh về Vô Tích có vẻ phi logic. Thúc Sinh không phải là tướng quân ra trận, nhưng trong tâm trí Kiều, chàng đang bước vào một cuộc chiến không cân sức với Hoạn Thư. “Dặm hồng bụi cuốn” không chỉ là tả cảnh, mà còn là tả tâm trạng đầy lo âu của Kiều. Bằng bút pháp ước lệ, Nguyễn Du đã cho thấy sự đồng cảm sâu sắc của mình với nhân vật.
Khi Kiều ngẩng lên trời và thấy “Vầng trăng ai xẻ làm đôi…”, đó cũng là hình ảnh ước lệ, thể hiện sự linh cảm về chia lìa.
Dù vầng trăng bị xẻ làm đôi, nó vẫn “Nửa in gối chiếc, nửa soi dặm trường”. Phải chăng, Nguyễn Du mượn hình ảnh này để bày tỏ sự cảm thông sâu sắc trước cảnh chia ly của Kiều và Thúc Sinh? Có lẽ Kiều muốn một nửa vầng trăng soi sáng con đường cho Thúc Sinh, một nửa còn lại thấu hiểu nỗi cô đơn của nàng. Bút pháp ước lệ ở đây không chỉ tả cảnh mà còn gửi gắm ước nguyện của nhân vật.
Qua những phân tích trên, ta thấy rõ “bút pháp ước lệ là gì” và vai trò của nó trong việc thể hiện nội tâm nhân vật và tăng tính biểu cảm cho tác phẩm. Nguyễn Du đã sử dụng những chi tiết, hình ảnh quen thuộc, ước lệ, rồi biến hóa chúng thành những yếu tố nghệ thuật độc đáo, mới lạ, góp phần tạo nên giá trị bất hủ cho Truyện Kiều. Việc “lạ hóa” bút pháp ước lệ là một trong những biệt tài của Nguyễn Du, giúp người đọc khám phá ra những tầng ý nghĩa sâu sắc trong thế giới nghệ thuật của ông.
