Trong kho tàng văn học Việt Nam, đặc biệt là trong những vần thơ Nôm của Ức Trai Nguyễn Trãi, “yên hà” là một cụm từ mang nhiều tầng ý nghĩa sâu sắc. Bài viết này sẽ đi sâu vào phân tích ý nghĩa của “yên hà” trong bài “Thuật hứng” số 24, đồng thời đối chiếu với các cách sử dụng khác của Nguyễn Trãi để làm rõ hơn về từ khóa quan trọng này.
Tác giả Đỗ Tiến Bảng đã có những trao đổi, phản biện sâu sắc về cách hiểu từ ngữ trong bài thơ Nôm “Thuật hứng” số 24 của Nguyễn Trãi, đặc biệt là hai chữ “yên hà”.
“Yên Hà” Không Phải “Khói Sông”
Một trong những điểm tranh luận chính là cách hiểu về cụm từ “yên hà”. Có ý kiến cho rằng trong thơ Nôm, “yên hà” nên được hiểu đơn giản là “khói sông”. Tuy nhiên, theo tác giả Đỗ Tiến Bảng, cách hiểu này không chính xác.
Hình ảnh minh họa phong cảnh yên bình, có khói sương và ráng chiều, thể hiện không gian “yên hà” mà Nguyễn Trãi thường nhắc đến trong thơ.
“Yên Hà” Là “Khói Và Ráng”
Trong bài viết của mình, tác giả Đỗ Tiến Bảng đã dẫn chứng từ nhiều nguồn tài liệu uy tín, bao gồm “Nguyễn Trãi Quốc âm từ điển” và “Đại Nam quốc ngữ”, để khẳng định rằng “yên hà” có nghĩa là “khói và ráng”. Đây là một danh từ Hán Việt, mượn từ chữ Hán 煙霞 (yānxiá), miêu tả cảnh tượng thiên nhiên mờ ảo, huyền ảo.
Theo Đào Duy Anh trong “Hán Việt từ điển”, “yên hà” còn mang ý nghĩa về “chỗ sơn lâm tịch lậu, nơi ở ẩn”. Điều này càng làm rõ hơn dụng ý nghệ thuật của Nguyễn Trãi khi sử dụng cụm từ này trong thơ.
“Yên Hà” Trong Thơ Nguyễn Trãi
Để hiểu rõ hơn về ý nghĩa của “yên hà”, chúng ta cần xem xét cách Nguyễn Trãi sử dụng nó trong các bài thơ khác. Trong “Quốc âm thi tập”, Nguyễn Trãi sử dụng từ “yên hà” tổng cộng 4 lần:
- “Thị phi nào đến cõi yên hà” (Ngôn chí, 3): Ở đây, “yên hà” tượng trưng cho một thế giới thanh tịnh, thoát khỏi những tranh chấp, thị phi của cuộc đời.
- “Lòng còn chạnh có thú yên hà” (Tự thuật, 7): Thể hiện nỗi niềm mong muốn được hòa mình vào thiên nhiên, sống cuộc đời ẩn dật, xa lánh chốn quan trường.
- “Chạnh yên hà, chái một gian đình” (Tức sự, 1): Diễn tả một cuộc sống đơn sơ, giản dị, gần gũi với thiên nhiên.
- “Thuyền chở yên hà nặng vạy then” (Thuật hứng, 24): Câu thơ này gây nhiều tranh cãi nhất. Nếu hiểu “yên hà” là “khói và ráng”, ta thấy được hình ảnh con thuyền chở những thứ vô hình, nhẹ nhàng nhưng lại nặng trĩu, làm cong cả then thuyền. Đây là một hình ảnh ẩn dụ, thể hiện tâm sự nặng nề của người ở ẩn, mang trong mình nhiều trăn trở về thời cuộc.
Hình ảnh chiếc thuyền và cảnh sông nước chiều tà, gợi liên tưởng đến câu thơ “Thuyền chở yên hà nặng vạy then” trong “Thuật hứng” của Nguyễn Trãi.
“Yên Hà”: Biểu Tượng Cho Sự Ẩn Dật Và Tâm Sự
Như vậy, “yên hà” trong thơ Nguyễn Trãi không chỉ đơn thuần là “khói và ráng”, mà còn là một biểu tượng cho sự ẩn dật, cuộc sống thanh cao, thoát tục, đồng thời chứa đựng những tâm sự sâu kín của nhà thơ về đất nước và con người.
Việc hiểu đúng ý nghĩa của từ “yên hà” giúp chúng ta cảm nhận sâu sắc hơn vẻ đẹp và giá trị nghệ thuật trong thơ Nguyễn Trãi, cũng như thấu hiểu hơn về tâm hồn của một vị anh hùng dân tộc, một nhà văn hóa lớn của Việt Nam.
