Trong chương trình Ngữ văn, việc Xác định Phương Thức Biểu đạt Chính Của đoạn Văn là một kỹ năng quan trọng. Nó không chỉ giúp chúng ta hiểu sâu sắc hơn về nội dung, ý nghĩa của văn bản mà còn là nền tảng để phân tích, đánh giá và cảm thụ tác phẩm một cách trọn vẹn. Bài viết này sẽ cung cấp một cái nhìn tổng quan và chi tiết về các phương thức biểu đạt thường gặp, đồng thời hướng dẫn cách nhận diện và ứng dụng chúng hiệu quả.
Minh họa 6 phương thức biểu đạt chính trong văn học và đời sống: tự sự, miêu tả, biểu cảm, thuyết minh, nghị luận và hành chính – công vụ.
Các Phương Thức Biểu Đạt Cơ Bản
Có 6 phương thức biểu đạt chính thường được sử dụng trong các văn bản:
- Tự sự: Kể lại một chuỗi các sự kiện, sự việc có liên quan đến nhau, dẫn đến một kết thúc nhất định. Tự sự tập trung vào việc kể chuyện, khắc họa nhân vật và nêu bật những nhận thức sâu sắc về cuộc sống.
- Miêu tả: Sử dụng ngôn ngữ để tái hiện lại một cách sinh động, cụ thể hình ảnh, sự vật, sự việc hoặc thế giới nội tâm của con người, giúp người đọc hình dung như đang được chứng kiến trực tiếp.
- Biểu cảm: Bộc lộ trực tiếp tình cảm, cảm xúc, thái độ của người viết về một đối tượng, sự việc hoặc vấn đề nào đó. Phương thức biểu cảm thường được sử dụng trong thơ ca, ca dao, bút ký…
- Thuyết minh: Cung cấp thông tin, kiến thức về một sự vật, hiện tượng, vấn đề nào đó một cách khách quan, chính xác và dễ hiểu. Mục đích của thuyết minh là giúp người đọc hiểu rõ hơn về đối tượng được đề cập.
- Nghị luận: Trình bày ý kiến, quan điểm, lý lẽ về một vấn đề nào đó, nhằm thuyết phục người đọc đồng tình với quan điểm của người viết. Nghị luận thường sử dụng các luận điểm, luận cứ và dẫn chứng để chứng minh tính đúng đắn của ý kiến.
- Hành chính – công vụ: Sử dụng ngôn ngữ để giao tiếp giữa các cơ quan nhà nước với nhau, giữa nhà nước với nhân dân, và trong các hoạt động hành chính, pháp lý. Các văn bản hành chính – công vụ thường có tính khuôn mẫu, chính xác và tuân thủ theo các quy định của pháp luật.
Tác Dụng Của Các Phương Thức Biểu Đạt
Mỗi phương thức biểu đạt có một tác dụng riêng biệt, góp phần vào việc truyền tải thông điệp và ý nghĩa của văn bản.
- Tự sự: Giúp người đọc hình dung được câu chuyện, diễn biến của sự việc, đồng thời hiểu rõ hơn về tính cách nhân vật và những thông điệp mà tác giả muốn gửi gắm.
- Miêu tả: Tạo ra những hình ảnh sống động trong tâm trí người đọc, giúp họ cảm nhận sâu sắc hơn về vẻ đẹp của thiên nhiên, con người và cuộc sống.
- Biểu cảm: Truyền tải cảm xúc, tình cảm của tác giả đến người đọc, tạo sự đồng cảm và kết nối giữa tác giả và độc giả.
- Thuyết minh: Cung cấp kiến thức, thông tin một cách khách quan, giúp người đọc hiểu rõ hơn về một vấn đề nào đó.
- Nghị luận: Thuyết phục người đọc đồng tình với quan điểm, ý kiến của người viết, đồng thời khuyến khích người đọc suy nghĩ và đưa ra những đánh giá riêng.
- Hành chính – công vụ: Đảm bảo tính chính xác, rõ ràng và hiệu quả trong giao tiếp hành chính, pháp lý.
Ví Dụ Minh Họa
Để hiểu rõ hơn về cách xác định phương thức biểu đạt chính của đoạn văn, chúng ta cùng xem xét một số ví dụ sau:
Ví dụ 1 (Tự sự):
“Ngày xửa ngày xưa, có hai mẹ con nhà nọ sống trong một túp lều tranh. Người mẹ hiền lành, chăm chỉ, còn người con gái tên Tấm thì xinh đẹp, nết na. Nhưng rồi, mẹ Tấm mất sớm, cô phải sống với dì ghẻ và đứa em cùng cha khác mẹ tên Cám. Dì ghẻ độc ác, luôn tìm cách hành hạ Tấm…”
Đoạn văn này sử dụng phương thức tự sự để kể lại câu chuyện về cuộc đời của Tấm.
Ví dụ 2 (Miêu tả):
“Dòng sông Hương như một dải lụa mềm mại, uốn lượn quanh thành phố Huế. Hai bên bờ sông, những hàng cây xanh mướt soi bóng xuống mặt nước, tạo nên một bức tranh sơn thủy hữu tình. Vào những đêm trăng sáng, dòng sông trở nên lung linh, huyền ảo, khiến lòng người xao xuyến…”
Đoạn văn này sử dụng phương thức miêu tả để tái hiện lại vẻ đẹp của dòng sông Hương.
Ví dụ 3 (Biểu cảm):
“Ôi quê hương! Hai tiếng thiêng liêng, trìu mến. Nơi chôn rau cắt rốn, nơi ta cất tiếng khóc chào đời. Quê hương là chùm khế ngọt, là cánh diều no gió, là những kỷ niệm êm đềm của tuổi thơ…”
Đoạn văn này sử dụng phương thức biểu cảm để bộc lộ tình cảm yêu mến, gắn bó với quê hương.
Ví dụ 4 (Thuyết minh):
“Cây lúa là loại cây lương thực quan trọng của Việt Nam. Cây lúa có nhiều giống khác nhau, mỗi giống có những đặc điểm riêng. Quá trình sinh trưởng của cây lúa trải qua nhiều giai đoạn, từ khi gieo mạ đến khi thu hoạch…”
Đoạn văn này sử dụng phương thức thuyết minh để cung cấp thông tin về cây lúa.
Ví dụ 5 (Nghị luận):
“Học tập là con đường duy nhất để dẫn đến thành công. Chỉ có học tập, chúng ta mới có thể mở mang kiến thức, nâng cao trình độ và hoàn thiện bản thân. Học tập không chỉ là trách nhiệm mà còn là quyền lợi của mỗi người…”
Đoạn văn này sử dụng phương thức nghị luận để trình bày quan điểm về tầm quan trọng của việc học tập.
Ví dụ 6 (Hành chính – công vụ):
*”CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM
Độc lập – Tự do – Hạnh phúc
ĐƠN XIN NHẬP HỌC
Kính gửi: Ban Giám hiệu Trường THPT…”*
Đoạn văn này sử dụng phương thức hành chính – công vụ để trình bày một văn bản hành chính.
Bí Quyết Xác Định Phương Thức Biểu Đạt Chính Của Đoạn Văn
Để xác định phương thức biểu đạt chính của đoạn văn một cách chính xác, bạn có thể áp dụng các bước sau:
- Đọc kỹ đoạn văn: Đọc chậm rãi, cẩn thận để hiểu rõ nội dung chính của đoạn văn.
- Xác định mục đích của đoạn văn: Đoạn văn nhằm mục đích kể chuyện, miêu tả, biểu cảm, thuyết minh hay nghị luận?
- Tìm kiếm các dấu hiệu nhận biết: Mỗi phương thức biểu đạt có những dấu hiệu nhận biết riêng. Ví dụ, phương thức tự sự thường có các yếu tố về nhân vật, sự kiện, thời gian, địa điểm; phương thức miêu tả thường sử dụng nhiều tính từ, hình ảnh so sánh, ẩn dụ; phương thức biểu cảm thường sử dụng các từ ngữ thể hiện cảm xúc, tình cảm…
- Xác định phương thức biểu đạt chiếm ưu thế: Trong một đoạn văn, có thể có sự kết hợp của nhiều phương thức biểu đạt, nhưng cần xác định phương thức nào đóng vai trò chủ đạo, chi phối toàn bộ nội dung của đoạn văn.
Ứng Dụng Trong Học Tập Và Cuộc Sống
Kỹ năng xác định phương thức biểu đạt chính của đoạn văn không chỉ hữu ích trong học tập mà còn có ứng dụng rộng rãi trong cuộc sống. Nó giúp chúng ta:
- Nâng cao khả năng đọc hiểu: Hiểu rõ hơn về cấu trúc, nội dung và ý nghĩa của văn bản.
- Phân tích và đánh giá tác phẩm: Đánh giá một cách khách quan, toàn diện về giá trị nội dung và nghệ thuật của tác phẩm.
- Nâng cao khả năng viết: Sử dụng linh hoạt các phương thức biểu đạt để diễn đạt ý tưởng một cách rõ ràng, mạch lạc và sinh động.
- Giao tiếp hiệu quả: Lựa chọn phương thức biểu đạt phù hợp để truyền đạt thông tin, ý kiến một cách thuyết phục và hiệu quả.
Ví dụ về đoạn văn thuyết minh về tác dụng của bao bì ni lông đối với môi trường, một trong những ví dụ điển hình về phương thức biểu đạt thuyết minh.
Kết Luận
Xác định phương thức biểu đạt chính của đoạn văn là một kỹ năng quan trọng giúp chúng ta hiểu sâu sắc hơn về văn bản và nâng cao khả năng đọc hiểu, phân tích, đánh giá tác phẩm. Bằng cách nắm vững kiến thức về các phương thức biểu đạt cơ bản và áp dụng các bí quyết nhận diện, chúng ta có thể dễ dàng xác định phương thức biểu đạt chính của một đoạn văn và ứng dụng nó trong học tập và cuộc sống một cách hiệu quả. Hãy luyện tập thường xuyên để trau dồi kỹ năng này và khám phá vẻ đẹp của ngôn ngữ văn chương!
