Trong lịch sử văn học Việt Nam, “Hội thơ Tao Đàn” là một khái niệm quen thuộc, thường được gắn liền với triều đại Lê Thánh Tông. Vậy, Vua Nào Chủ Xướng Hội Thơ Tao đàn này, và bản chất thực sự của nó là gì? Bài viết này sẽ đi sâu vào các nguồn sử liệu để làm rõ vấn đề này.
Thực tế, các tài liệu đương thời như Đại Việt sử ký toàn thư không hề nhắc đến cụm từ “Hội Tao Đàn” hay các chức danh như “Tao đàn Nguyên súy”. Cách hiểu về Tao Đàn như một “hội” theo kiểu các tổ chức văn học hiện đại là một cách “hiện đại hóa” lịch sử.
“Tao đàn nhị thập bát tú” hay “Hội tao đàn” là những cách gọi được sử dụng bởi các thế hệ sau. Thậm chí, có những trường hợp văn bản bị chỉnh sửa để thêm các cụm từ này, cho thấy sự hình dung của đời sau về tao đàn thời Hồng Đức.
Vậy, “tao đàn” thực chất là gì? Đây là một từ Hán Việt chỉ các nhóm văn nhân cùng nhau sinh hoạt nghệ thuật, xướng họa thi ca và bình luận văn chương, đạo học. Khác với “Hội Tao đàn” (một danh từ riêng chỉ một tổ chức cụ thể), “tao đàn” là một danh từ chung, chỉ nhóm các thi nhân hoạt động sáng tác.
Tao đàn thời Lê Thánh Tông không phải là một tổ chức thành lập năm 1495 và chỉ tồn tại trong hai năm. Nó tồn tại trong suốt thời gian trị vì của vua Lê Thánh Tông, đóng vai trò quan trọng trong nhiều lĩnh vực văn chương và chính trị.
Trong suốt gần 40 năm trị vì, Lê Thánh Tông đã nhiều lần xướng họa với các quan lại. Năm 1460, vua đã họa 12 bài thơ với Lê Hoằng Dục. Năm 1468, khi về Lam Kinh, vua cùng thái tử và các quan xướng họa thành tập “Anh hoa hiếu trị thi tập”. Năm 1470, khi đánh Chiêm Thành, vua soạn “Chinh Tây kỷ hành” và các quan phụng họa.
Năm 1494, vua Lê Thánh Tông cùng 28 triều thần sáng tác tập “Quỳnh uyển cửu ca thi tập”. Hai mươi tám vị này ứng với Nhị thập bát tú, và vua đã xướng 9 bài thơ theo các chủ đề khác nhau, các bề tôi họa lại hàng trăm bài.
Vậy, ai là người chủ xướng hội thơ tao đàn? Dù không có một “Hội Tao Đàn” chính thức, vua Lê Thánh Tông chính là người lĩnh xướng của tao đàn thời Lê sơ. Ông đã tạo nên một trào lưu văn học cung đình, và vì thế, được hậu thế tôn xưng là “Tao đàn Nguyên súy”.
Tao đàn thời Lê sơ phục vụ nhiều mục đích: chính trị, ngoại giao, chinh phạt, tế lễ, soạn văn bia. Đồng thời, nó cũng là một hoạt động chuyên môn, thể hiện sự thù tạc ngẫu hứng, bình chú thơ văn cổ và thảo luận về đạo học.
Do đó, cần phân biệt “tao đàn” (danh từ chung) với “Hội Tao đàn” (cách gọi của đời sau). Việc không viết hoa “tao đàn” không phải để phủ nhận lịch sử, mà là để hiểu rõ hơn về văn hóa xướng họa và nhận thức lịch sử một cách khách quan.
