Nam Cao là một trong những nhà văn hiện thực xuất sắc nhất của văn học Việt Nam, với những tác phẩm thấm đẫm tình người và sự cảm thông sâu sắc đối với những kiếp người lầm than. Truyện ngắn “Lão Hạc” là một minh chứng tiêu biểu cho phong cách và tư tưởng của ông, đặc biệt qua hình tượng nhân vật lão Hạc, một người nông dân nghèo khổ nhưng giàu lòng tự trọng và tình thương con.
Lão Hạc hiện lên là một người nông dân nghèo khổ, có số phận bất hạnh. Vợ mất sớm, một mình lão phải gồng gánh nuôi con. Tài sản của lão chẳng đáng là bao, chỉ có ba sào vườn, một túp lều nhỏ và con chó Vàng. Đến khi con trai khôn lớn, lão lại không đủ tiền cưới vợ cho con. Đau khổ, tủi nhục, người con trai đã bỏ lão mà đi làm đồn điền cao su, để lại lão sống cô đơn, hiu quạnh.
Để rồi, sau một trận ốm nặng, lão Hạc đã rơi vào cảnh túng quẫn, không còn gì để ăn. Lão buộc phải bán đi cậu Vàng, con chó mà lão coi như một người bạn, một kỷ vật thiêng liêng của con trai. Quyết định này đã giáng một đòn mạnh vào tinh thần của lão, khiến lão đau khổ, dằn vặt khôn nguôi.
Tuy nghèo khổ, bất hạnh, nhưng lão Hạc vẫn giữ được những phẩm chất cao đẹp. Lão là một người cha hết mực thương yêu con, sẵn sàng hi sinh tất cả vì con. Lão đau đáu nỗi lo không lo được cho con trai một mái ấm gia đình. Khi con trai bỏ đi, lão đã dồn hết tình thương yêu vào con chó Vàng, coi nó như con, như cháu, chăm sóc, trò chuyện, tâm sự với nó.
Thậm chí, lão Hạc còn quyết tâm giữ lại mảnh vườn, dù phải chịu đói khổ, vì đó là tài sản mà lão muốn để lại cho con trai. Lão thà chết chứ không bán đi mảnh vườn của con. Tình thương con của lão Hạc thật cao cả, thật đáng khâm phục.
Không chỉ là một người cha yêu con, lão Hạc còn là một người có lòng tự trọng cao. Dù sống trong cảnh túng quẫn, nhưng lão không hề đánh mất phẩm giá của mình. Lão từ chối sự giúp đỡ của ông giáo, vì không muốn mang ơn ai. Lão cũng không muốn làm phiền đến hàng xóm, láng giềng. Lão thà chịu đói, chịu khổ chứ không chịu hạ mình đi xin xỏ.
Trước khi chết, lão Hạc đã thu xếp mọi việc chu đáo, gửi lại tiền ma chay cho ông giáo, nhờ ông giáo trông nom mảnh vườn cho con trai. Lão muốn ra đi thanh thản, không để lại gánh nặng cho ai. Lòng tự trọng của lão Hạc thật đáng quý, thật đáng trân trọng.
Cái chết của lão Hạc là một cái chết đầy đau đớn, đầy ám ảnh. Lão đã chọn cách tự tử bằng bả chó, một cách chết dữ dội, vật vã. Cái chết của lão Hạc đã tố cáo xã hội bất công, tàn nhẫn đã đẩy người nông dân vào bước đường cùng, khiến họ phải tìm đến cái chết để giải thoát. Đồng thời, cái chết ấy cũng thể hiện lòng tự trọng cao ngời của lão, thà chết chứ không chịu sống nhục nhã, tủi hổ.
Nam Cao đã xây dựng nhân vật lão Hạc bằng một bút pháp hiện thực sắc sảo, miêu tả tâm lý nhân vật một cách tinh tế, ngôn ngữ kể chuyện giản dị, chân thật, gần gũi với đời sống nông thôn. Qua nhân vật lão Hạc, Nam Cao đã thể hiện một cái nhìn nhân đạo sâu sắc, đồng cảm, xót thương cho số phận bi thảm của người nông dân Việt Nam trước Cách mạng tháng Tám, đồng thời khẳng định những phẩm chất cao đẹp của họ, dù trong hoàn cảnh khốn cùng nhất.
Nhân vật lão Hạc đã trở thành một biểu tượng cho người nông dân Việt Nam, một biểu tượng của sự nghèo khổ, bất hạnh, nhưng cũng là một biểu tượng của lòng tự trọng, tình thương con và phẩm giá cao đẹp. Lão Hạc sẽ mãi sống trong lòng người đọc, như một lời nhắc nhở về những giá trị nhân văn cao quý.
