Lịch sử Việt Nam chứng kiến nhiều triều đại với những thăng trầm và biến động. Trong đó, sự chuyển giao quyền lực từ nhà Lý sang nhà Trần là một dấu mốc quan trọng. Vậy, vị vua Lý nào đã nhường ngôi cho Trần Cảnh, mở ra một trang sử mới cho dân tộc? Câu trả lời chính là Lý Chiêu Hoàng, vị vua thứ 9 và cũng là vị vua cuối cùng của triều đại nhà Lý.
Lý Chiêu Hoàng, tên thật là Lý Phật Kim, là con gái của vua Lý Huệ Tông và hoàng hậu Trần Thị Dung. Lên ngôi khi còn rất nhỏ, bà trở thành tâm điểm của những mưu đồ chính trị, đặc biệt là từ dòng họ Trần đang dần thâu tóm quyền lực.
Tháng 10 năm 1224, Lý Chiêu Hoàng mới 6 tuổi đã lên ngôi Hoàng Đế, lấy niên hiệu là Thiên Chương Hữu Đạo. Mọi việc triều chính đều do Thái hậu Trần Thị Dung và Điện tiền chỉ huy sứ Trần Thủ Độ nắm giữ. Chính Trần Thủ Độ đã sắp xếp Trần Cảnh, một người cháu họ, vào cung để hầu hạ Lý Chiêu Hoàng.
Mối quan hệ giữa Lý Chiêu Hoàng và Trần Cảnh dần trở nên thân thiết. Những trò đùa, những cử chỉ âu yếm giữa hai đứa trẻ đã lọt vào mắt của Trần Thủ Độ, người đang ấp ủ một kế hoạch lớn.
Đại Việt sử ký toàn thư chép rằng: “Một hôm, Cảnh lúc ấy 8 tuổi phải giữ việc bưng nước rửa, nhân thế vào hầu bên trong. Chiêu Hoàng thấy thế làm ưa, mỗi khi chơi đêm cho gọi Cảnh đến cùng chơi, thấy Cảnh ở chỗ tối thì thân đến trêu chọc, hoặc nắm lấy tóc, hoặc đứng trên bóng.”
Trần Thủ Độ đã lợi dụng sự ngây thơ của Lý Chiêu Hoàng và tình cảm của bà với Trần Cảnh để thực hiện một cuộc “đảo chính cung đình”. Ông đưa người thân thích vào cung cấm, phong tỏa mọi ngả đường, và tuyên bố: “Bệ hạ đã có chồng rồi”.
Tháng 11 năm 1225, Lý Chiêu Hoàng chính thức xuống chiếu nhường ngôi cho Trần Cảnh. Một tháng sau, bà trao hoàng bào cho chồng tại điện Thiên An. Sự kiện này đánh dấu sự chấm dứt của triều đại nhà Lý kéo dài 216 năm và mở ra triều đại nhà Trần. Trần Cảnh lên ngôi, tức Trần Thái Tông.
Lý Chiêu Hoàng được phong làm Hoàng hậu, đổi hiệu là Chiêu Thánh. Mặc dù còn rất trẻ, bà đã phải đối mặt với những sóng gió của cuộc đời.
Sau 10 năm chung sống, Lý Chiêu Hoàng không có con nối dõi. Điều này đã khiến Trần Thủ Độ lo lắng cho sự vững vàng của triều đại. Ông ép vua truất ngôi Hoàng hậu của bà và lập Thuận Thiên công chúa, chị gái của Lý Chiêu Hoàng, lên thay. Lý Chiêu Hoàng bị giáng xuống làm Chiêu Thánh Công chúa và xin xuất gia.
Năm 1258, bà được gả cho tướng Lê Tần, người có công cứu vua Trần Thái Tông trong cuộc kháng chiến chống quân Nguyên Mông.
Cuộc đời của Lý Chiêu Hoàng là một chuỗi những biến cố, từ công chúa đến hoàng đế, rồi lại trở thành công chúa, sư cô và cuối cùng là phu nhân tướng quân. Bà qua đời vào tháng 3 năm 1278, hưởng thọ 60 tuổi, và được an táng tại Cổ Pháp (Bắc Ninh).
Mặc dù có một số ý kiến cho rằng Lý Chiêu Hoàng “có tội” với dòng họ Lý vì đã để mất ngôi, nhưng nhiều nhà nghiên cứu lịch sử nhận định rằng, việc nhường ngôi cho Trần Cảnh là một tất yếu lịch sử. Sự chuyển giao quyền lực này đã giúp đất nước Đại Việt trở nên cường thịnh, đủ sức đánh bại quân xâm lược Nguyên Mông, bảo vệ nền độc lập của dân tộc.
