Quy luật mâu thuẫn, hay còn gọi là quy luật thống nhất và đấu tranh của các mặt đối lập, là một trong những trụ cột của triết học biện chứng. Nó giúp chúng ta hiểu rằng mọi sự vật, hiện tượng đều chứa đựng những yếu tố đối lập, vừa thống nhất, vừa đấu tranh, tạo động lực cho sự vận động và phát triển. Vậy, mâu thuẫn là gì và nó biểu hiện như thế nào trong thực tế?
Mặt đối lập là những khía cạnh, thuộc tính có xu hướng biến đổi trái ngược nhau. Sự tồn tại của chúng là khách quan và phổ biến trong mọi sự vật, hiện tượng. Sự thống nhất của các mặt đối lập thể hiện ở sự nương tựa, không thể tách rời giữa chúng. Sự tồn tại của mặt này phải lấy sự tồn tại của mặt kia làm tiền đề.
Quy luật mâu thuẫn khẳng định: một sự vật, hiện tượng không thể vừa tồn tại, vừa không tồn tại đồng thời trong cùng một thời điểm và trong cùng một mối quan hệ. Hay nói cách khác, một mệnh đề không thể vừa đúng, vừa sai cùng một lúc.
Dưới đây là một số ví dụ minh họa cho quy luật mâu thuẫn:
- Một người không thể vừa đang ở Thành phố Hồ Chí Minh, vừa không ở Thành phố Hồ Chí Minh cùng một thời điểm.
- Một chiếc xe ô tô không thể vừa màu đỏ, vừa không màu đỏ.
- Một học sinh không thể vừa đạt điểm 10, vừa không đạt điểm 10 trong cùng một bài kiểm tra.
Ví dụ về mâu thuẫn trong đời sống hàng ngày: một người vừa muốn tiết kiệm tiền, vừa muốn mua sắm nhiều. Mâu thuẫn này cần được giải quyết bằng cách cân bằng giữa nhu cầu và khả năng tài chính.
Nội dung cơ bản của quy luật mâu thuẫn
Nội dung của quy luật mâu thuẫn bao gồm:
- Mọi sự vật đều chứa đựng những mặt, những khuynh hướng biến đổi ngược chiều nhau, đó là những mặt đối lập.
- Mối liên hệ giữa hai mặt đối lập tạo thành mâu thuẫn.
- Các mặt đối lập vừa thống nhất với nhau, vừa đấu tranh lẫn nhau, dẫn đến mâu thuẫn được giải quyết, sự vật biến đổi, phát triển, cái mới ra đời thay thế cái cũ.
Ví dụ, trong một xã hội, luôn tồn tại mâu thuẫn giữa lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất. Khi lực lượng sản xuất phát triển, nó sẽ mâu thuẫn với quan hệ sản xuất lạc hậu, kìm hãm sự phát triển. Mâu thuẫn này đòi hỏi phải có sự thay đổi về quan hệ sản xuất để phù hợp với trình độ phát triển của lực lượng sản xuất, thúc đẩy xã hội tiến lên.
Mâu thuẫn trong gia đình và vai trò hòa giải của Nhà nước, xã hội
Mâu thuẫn là một phần tất yếu của cuộc sống gia đình. Các thành viên trong gia đình có thể có những quan điểm, nhu cầu, sở thích khác nhau, dẫn đến những bất đồng, xung đột. Vậy, Nhà nước và xã hội có vai trò như thế nào trong việc giải quyết những mâu thuẫn này?
Điều 4 Luật Hôn nhân và Gia đình 2014 quy định rõ trách nhiệm của Nhà nước và xã hội đối với hôn nhân và gia đình:
“1. Nhà nước có chính sách, biện pháp bảo hộ hôn nhân và gia đình, tạo điều kiện để nam, nữ xác lập hôn nhân tự nguyện, tiến bộ, một vợ một chồng, vợ chồng bình đẳng; xây dựng gia đình ấm no, tiến bộ, hạnh phúc và thực hiện đầy đủ chức năng của mình; tăng cường tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật về hôn nhân và gia đình; vận động nhân dân xóa bỏ phong tục, tập quán lạc hậu về hôn nhân và gia đình, phát huy truyền thống, phong tục, tập quán tốt đẹp thể hiện bản sắc của mỗi dân tộc.
2. Chính phủ thống nhất quản lý nhà nước về hôn nhân và gia đình. Các bộ, cơ quan ngang bộ thực hiện quản lý nhà nước về hôn nhân và gia đình theo sự phân công của Chính phủ. Ủy ban nhân dân các cấp và các cơ quan khác thực hiện quản lý nhà nước về hôn nhân và gia đình theo quy định của pháp luật.
3. Cơ quan, tổ chức có trách nhiệm giáo dục, vận động cán bộ, công chức, viên chức, người lao động, các thành viên của mình và mọi công dân xây dựng gia đình văn hóa; kịp thời hòa giải mâu thuẫn trong gia đình, bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của các thành viên gia đình. Nhà trường phối hợp với gia đình trong việc giáo dục, tuyên truyền, phổ biến pháp luật về hôn nhân và gia đình cho thế hệ trẻ.“
Theo đó, các cơ quan, tổ chức có trách nhiệm giáo dục, vận động xây dựng gia đình văn hóa, hòa giải mâu thuẫn và bảo vệ quyền lợi hợp pháp của các thành viên gia đình. Nhà trường cũng đóng vai trò quan trọng trong việc giáo dục, tuyên truyền pháp luật về hôn nhân và gia đình cho thế hệ trẻ.
Hình ảnh hòa giải mâu thuẫn gia đình, thể hiện vai trò của cộng đồng và pháp luật. Việc hòa giải giúp các thành viên gia đình tìm được tiếng nói chung, giải quyết xung đột và duy trì hạnh phúc gia đình.
Nguyên tắc cơ bản của chế độ hôn nhân và gia đình
Luật Hôn nhân và Gia đình 2014 cũng quy định những nguyên tắc cơ bản của chế độ hôn nhân và gia đình, làm nền tảng cho việc xây dựng một gia đình hạnh phúc, bền vững:
- Hôn nhân tự nguyện, tiến bộ, một vợ một chồng, vợ chồng bình đẳng.
- Hôn nhân giữa công dân Việt Nam thuộc các dân tộc, tôn giáo, giữa người theo tôn giáo với người không theo tôn giáo, giữa người có tín ngưỡng với người không có tín ngưỡng, giữa công dân Việt Nam với người nước ngoài được tôn trọng và được pháp luật bảo vệ.
- Xây dựng gia đình ấm no, tiến bộ, hạnh phúc; các thành viên gia đình có nghĩa vụ tôn trọng, quan tâm, chăm sóc, giúp đỡ nhau; không phân biệt đối xử giữa các con.
- Nhà nước, xã hội và gia đình có trách nhiệm bảo vệ, hỗ trợ trẻ em, người cao tuổi, người khuyết tật thực hiện các quyền về hôn nhân và gia đình; giúp đỡ các bà mẹ thực hiện tốt chức năng cao quý của người mẹ; thực hiện kế hoạch hóa gia đình.
- Kế thừa, phát huy truyền thống văn hóa, đạo đức tốt đẹp của dân tộc Việt Nam về hôn nhân và gia đình.
Hiểu rõ về quy luật mâu thuẫn và các quy định của pháp luật về hôn nhân và gia đình giúp chúng ta nhận thức rõ hơn về những thách thức và cơ hội trong cuộc sống, từ đó xây dựng các mối quan hệ tốt đẹp và đóng góp vào sự phát triển của xã hội.