Văn học không chỉ là sự phản ánh cuộc sống mà còn là một kho tàng vô giá về thẩm mỹ, mang đến cho người đọc những trải nghiệm sâu sắc và phong phú. Việc đánh giá giá trị thẩm mỹ của văn học là một quá trình phức tạp, đòi hỏi sự cảm nhận tinh tế và kiến thức sâu rộng.
Bài học về hình thức và cấu tứ trong thơ trữ tình giúp học sinh tiếp cận sâu hơn giá trị thẩm mĩ của văn học.
Giá trị thẩm mỹ trong văn học được thể hiện qua nhiều yếu tố, từ ngôn ngữ, hình ảnh, đến cấu tứ và chủ đề.
Ngôn ngữ: Văn học sử dụng ngôn ngữ một cách sáng tạo, giàu hình ảnh và biểu cảm. Ngôn ngữ trong văn học không chỉ là phương tiện truyền đạt thông tin mà còn là một yếu tố nghệ thuật, tạo nên vẻ đẹp riêng cho tác phẩm. Ví dụ, cách sử dụng từ ngữ tinh tế, giàu nhạc điệu trong thơ ca của Nguyễn Du đã góp phần tạo nên giá trị thẩm mỹ cho Truyện Kiều.
Hình ảnh: Hình ảnh trong văn học được tạo ra từ sự quan sát tinh tế và khả năng liên tưởng phong phú của nhà văn. Các hình ảnh này không chỉ giúp người đọc hình dung rõ hơn về thế giới trong tác phẩm mà còn khơi gợi cảm xúc và suy tư. Chẳng hạn, hình ảnh “chiếc thuyền ngoài xa” của Nguyễn Minh Châu không chỉ là một bức tranh thiên nhiên mà còn mang ý nghĩa biểu tượng sâu sắc về cuộc đời và con người.
Cấu tứ: Cấu tứ là cách tổ chức, sắp xếp các yếu tố trong tác phẩm, tạo nên một chỉnh thể thống nhất và hài hòa. Một cấu tứ độc đáo và sáng tạo có thể làm tăng giá trị thẩm mỹ của tác phẩm, giúp người đọc khám phá ra những ý nghĩa sâu xa.
Để phân tích cấu tứ trong một tác phẩm thơ trữ tình, ta có thể thực hiện theo các bước sau:
- Đọc bao quát bài thơ: Tập trung vào mạch tình cảm, cảm xúc, cảm hứng chủ đạo và các hình tượng tiêu biểu.
- Nhận xét về cách thức tổ chức: Phân tích cách thức tổ chức mạch tình cảm, cảm xúc và cách sắp xếp, tổ chức hình tượng trong bài thơ. Nhận xét về mối tương quan giữa hai yếu tố này.
- Đánh giá về cách cấu tứ: Nhận xét, đánh giá về cách cấu tứ thể hiện tư tưởng chủ đề, thông điệp của bài thơ.
Ví dụ, trong bài thơ “Thu điếu” của Nguyễn Khuyến:
- Mạch cảm xúc: Mượn cớ đi câu để bày tỏ tình cảm trước mùa thu và thời cuộc.
- Hình tượng: Từ hình tượng mùa thu trong và tĩnh đến hình tượng ngư ông ngồi bất động.
- Tư tưởng: Tâm hồn nhạy cảm, tinh tế trước vẻ đẹp thiên nhiên và tâm trạng ưu thời mẫn thế.
Chủ đề: Chủ đề của tác phẩm văn học thường là những vấn đề lớn lao, mang tính nhân văn sâu sắc. Một chủ đề ý nghĩa và phù hợp với thời đại có thể làm cho tác phẩm trở nên có giá trị hơn về mặt thẩm mỹ, khơi gợi những suy nghĩ và hành động tích cực trong xã hội.
Hướng dẫn thực hành kĩ năng nói và nghe môn Ngữ văn, giúp học sinh cảm thụ văn học tốt hơn.
Giá trị thẩm mỹ của văn học không chỉ nằm trong bản thân tác phẩm mà còn phụ thuộc vào khả năng cảm thụ của người đọc. Mỗi người đọc có thể có những trải nghiệm và đánh giá khác nhau về giá trị thẩm mỹ của cùng một tác phẩm, tùy thuộc vào kiến thức, kinh nghiệm và cảm xúc cá nhân. Do đó, việc đọc và cảm thụ văn học là một quá trình khám phá không ngừng, mang lại cho người đọc những niềm vui và sự phong phú trong tâm hồn.
