Vẽ Tranh Chơi ô ăn Quan không chỉ là tái hiện một trò chơi dân gian quen thuộc mà còn là cách lưu giữ và phát huy những giá trị văn hóa truyền thống của Việt Nam. Bức tranh “Chơi ô ăn quan” của Nguyễn Phan Chánh là một minh chứng rõ ràng cho điều này.
“Chơi ô ăn quan” của Nguyễn Phan Chánh không chỉ là một tác phẩm nghệ thuật mà còn là một biểu tượng văn hóa. Bức tranh lụa này, ra đời năm 1930, đã đạt đến đỉnh cao của sự hài hòa giữa hai dòng chảy văn hóa Đông và Tây. Bức tranh ghi lại khoảnh khắc đời thường giản dị của những cô bé nông thôn say mê trò chơi dân gian quen thuộc.
Bức tranh ra đời khi Nguyễn Phan Chánh sống ở Hà Nội. Những kỷ niệm về làng Kim Liên, nơi ông thường đến vẽ đền, đã gợi cảm hứng cho ông khi bắt gặp hình ảnh các em gái chơi ô ăn quan bên vệ đường.
Hình ảnh bốn em gái nông thôn khoảng 12, 13 tuổi đang say sưa chơi trò “ăn quan” đã thu hút sự chú ý của người họa sĩ. Ông đã ghi lại khoảnh khắc đáng yêu này. Bố cục tranh lệch, với một em ở riêng biệt, tạo điểm nhấn vào hình dáng, trang phục và hành động của em đang rải sỏi vào ô trống.
Màu nâu đen là màu chủ đạo, tạo nên vẻ trầm ấm, gần gũi. Chiếc khăn mỏ quạ trên đầu hai em gợi lên không khí ấm áp của một chiều thu. Mảng trắng từ quần một em gái tạo điểm nhấn, phá vỡ vẻ nặng nề. Kỹ thuật hòa sắc nâu đen và trắng được sử dụng nhuần nhị, tạo nên những sắc thái biểu cảm khác nhau.
Bức tranh thể hiện cách nhìn và trình bày giản dị, trong sáng, không có những nhân vật ở lớp xa tít theo luật viễn cận châu Âu. Sắc nâu trầm lắng cổ điển kết hợp với bài thơ chữ Nho càng làm tăng thêm nét cổ kính, trân trọng cho tác phẩm.
Bốn khổ thơ chữ Nho, được dịch bởi họa sĩ Nguyễn Văn Tỵ, ca ngợi vẻ đẹp tự nhiên, trong sáng của tuổi thơ và sự gắn bó với quê hương.
Chơi ô ăn quan là tác phẩm duy nhất Nguyễn Phan Chánh kết hợp thi và họa trên cùng một bức tranh. Chữ ký Hồng Nam – Nguyễn Phanh Chánh được viết theo hàng dọc bên trái bức tranh, không đề niên đại, thường thấy trên những tranh chủ đề nông thôn của ông. Hồng Nam là bút hiệu mà Nguyễn Phan Chánh dùng để thể hiện tình yêu với quê hương Hà Tĩnh, nơi thấm đẫm giá trị nghệ thuật truyền thống dân tộc.
Nguyễn Phan Chánh có kỹ thuật vẽ tranh lụa độc đáo, đặc biệt là kỹ thuật rửa lụa. Sau mỗi lớp vẽ, ông lại rửa lụa, làm cho màu thấm sâu vào từng thớ lụa và tạo nên vẻ trong trẻo cho bức tranh. Cách hồ lụa trước khi vẽ và cách phác hình bằng mực nho nhạt cũng là những kỹ thuật riêng biệt của ông.
“Chơi ô ăn quan” là minh chứng cho sự thành công của Phan Chánh trong việc kết hợp kỹ thuật dựng hình châu Âu với bố cục, hòa sắc và bút pháp phương Đông. Hình ảnh các em bé trong trò chơi dân gian thể hiện tạng chất hiền lành, bình dị, yêu thương của tác giả.
Bức tranh toát lên một không khí yên bình, nhường nhịn, thể hiện nét mặt căng thẳng, tính toán của các em gái trong trò chơi. Con gái của họa sĩ, bà Nguyệt Tú, tâm sự rằng những cô gái ấy sẽ bước ra khỏi bức tranh, gửi lại sân đình và cả thời ấu thơ để đi lấy chồng.
Nhắc đến Nguyễn Phan Chánh là nhắc đến “Chơi ô ăn quan”. Bức tranh đã trở thành biểu tượng, được biết đến rộng rãi cả trong và ngoài nước. Nguyễn Phan Chánh đã sử dụng phương pháp và kỹ thuật châu Âu để tạo nên một cách nhìn bao quát, nhưng vẫn giữ được những mảng màu sâu thẳm, thay thế cho khối và nét ở các họa sĩ khác.
Trong “Chơi ô ăn quan”, không gian và thời gian ngưng đọng, đóng khung hình ảnh bốn em gái ngây thơ với bàn cờ ô dưới nền đất. Bức tranh sử dụng đậm nhạt theo phương pháp vẽ thủy mặc của các họa sĩ Nhật Bản và Trung Hoa. Cách sử dụng bút lông đề thơ trên tranh cũng là ảnh hưởng của nghệ thuật viết chữ Hán Nôm.
Nghệ thuật Thư Họa của Nguyễn Phan Chánh là độc đáo, không giống với bất kỳ họa sĩ Việt Nam nào khác. Ông không sa đà vào phong cách hội họa Trung Hoa cổ điển mà tạo ra một phong cách riêng, kết hợp giữa truyền thống và hiện đại.
“Chơi ô ăn quan” không chỉ là một bức tranh mà còn là một câu chuyện về văn hóa, về tuổi thơ và về tình yêu quê hương. Bức tranh đã được trưng bày tại đấu xảo Paris 1931 và trở thành một phần tài sản của nhà sưu tập Đức Minh tại Hà Nội.
Vẽ tranh chơi ô ăn quan, vì vậy, không chỉ là một hoạt động nghệ thuật mà còn là một cách để chúng ta kết nối với quá khứ, trân trọng hiện tại và hướng tới tương lai, nơi những giá trị văn hóa truyền thống được gìn giữ và phát huy.
