Văn học, trong vai trò là một loại hình nghệ thuật, không chỉ là sự thăng hoa của ngôn từ mà còn là tấm gương phản chiếu chân thực hiện thực cuộc sống. Mối quan hệ biện chứng giữa văn học và hiện thực là nền tảng cho sự phát triển của văn học, giúp con người hiểu sâu sắc hơn về xã hội và chính bản thân mình.
Thực tế đời sống, với vô vàn những mảnh ghép về con người, xã hội, thiên nhiên, và các mối quan hệ phức tạp, chính là nguồn cảm hứng bất tận cho văn học. Văn học không chỉ ghi lại những sự kiện, biến cố mà còn đi sâu vào thế giới nội tâm của con người, phản ánh những ước mơ, khát vọng, niềm vui, nỗi buồn.
Hiện thực cuộc sống là nguồn đề tài phong phú cho văn học, thể hiện qua bức tranh “Đám cưới chuột” của tranh dân gian Đông Hồ, phản ánh trào phúng hiện thực xã hội phong kiến Việt Nam với những bất công và sự lộng hành của tầng lớp thống trị.
Văn học là “cuốn bách khoa toàn thư” về đời sống và con người, cung cấp cho người đọc những tri thức về xã hội, giúp làm giàu vốn sống và nâng cao nhận thức. Nhà văn, với vai trò là người thư ký trung thành của thời đại, không chỉ ghi chép lại những gì diễn ra mà còn giải mã, phân tích và truyền tải những thông điệp sâu sắc về cuộc sống.
Hình ảnh trang sách cũ với ngòi bút lông tượng trưng cho văn học, ghi lại dấu ấn lịch sử và phản ánh cuộc sống xã hội qua từng trang viết, đóng vai trò quan trọng trong việc bảo tồn và truyền tải văn hóa.
Tuy nhiên, cần nhấn mạnh rằng văn học không phải là sự sao chép nguyên bản của hiện thực. Văn học phản ánh đời sống nhưng không đánh đồng với đời sống. Nếu văn chương chỉ đơn thuần là ghi chép lại những điều đã tồn tại, nó sẽ trở nên nhạt nhẽo và vô hồn.
Thực tại trong văn học được khúc xạ qua lăng kính chủ quan của người nghệ sĩ, qua tâm hồn, trí tuệ và cảm xúc của họ. Nhà văn không chỉ chụp ảnh cuộc sống mà còn tái hiện nó theo một cách sáng tạo, truyền tải những thông điệp tinh thần và hướng con người đến những giá trị chân, thiện, mỹ.
Bức tranh “Người đàn bà đọc thư” của Vermeer là một ví dụ điển hình về cách văn học và nghệ thuật phản ánh cuộc sống, nơi cảm xúc và suy tư của nhân vật được thể hiện một cách tinh tế và sâu sắc, qua đó người xem có thể cảm nhận được những cung bậc cảm xúc và những câu chuyện ẩn sau bức tranh.
Thực tại trong tác phẩm văn chương bao gồm cả những điều mà mọi người đều thấy và cả những điều sâu sắc, mới mẻ mà chỉ nhà văn mới có thể khám phá. Sự lựa chọn, sắp xếp hiện thực một cách sáng tạo tạo nên phong cách riêng cho mỗi nhà văn, thu hút và chinh phục độc giả.
Giá trị hiện thực của tác phẩm văn học thể hiện ở việc phản ánh đúng bản chất của đời sống, giúp con người nhận thức về xã hội. Đồng thời, nó còn thể hiện sự chân thực của cảm xúc, đánh giá, thái độ của người nghệ sĩ trước hiện thực, thể hiện bản lĩnh, nhân cách và tài năng độc đáo của họ.
Hình ảnh diễn đàn văn học minh họa cho vai trò của văn học trong việc khơi gợi thảo luận và tranh luận về các vấn đề xã hội, thúc đẩy sự thay đổi và phát triển của cộng đồng.
Văn học không tách rời tư tưởng, nhưng tư tưởng cũng bắt nguồn từ hiện thực. Bất kỳ nền văn học nào cũng được hình thành trên một cơ sở hiện thực nhất định, dù là một tác phẩm lãng mạn hay một tác phẩm viễn tưởng.
Tính hiện thực trong các tác phẩm văn học thể hiện đậm nhạt khác nhau, nhưng chỉ khi nào nhà văn phản ánh đúng bản chất của đời sống, hiện thực của tác phẩm ấy mới đạt đến tính chân thật. Tác phẩm có tính hiện thực cao là tác phẩm phản ánh được quy luật phổ biến, những tất yếu khách quan, những chân lý đời sống, những kiểu người và những quan hệ hiện thực cơ bản của đời sống thể hiện qua những điển hình văn học.
