Văn học và cuộc đời, hai phạm trù tưởng chừng riêng biệt, lại hòa quyện vào nhau tạo nên một mối quan hệ biện chứng không thể tách rời. Văn học không chỉ là tấm gương phản chiếu hiện thực mà còn là lăng kính chủ quan, nơi tác giả gửi gắm tâm tư, tình cảm, khát vọng về một cuộc sống tốt đẹp hơn. “Cuộc đời là nơi xuất phát cũng là nơi đi tới của văn học” (Tố Hữu), câu nói ấy đã khẳng định vai trò quan trọng của đời sống trong việc kiến tạo nên những giá trị đích thực của văn chương.
Nếu Charles Dubos cho rằng “văn học, đó là tư tưởng đi tìm cái đẹp trong ánh sáng”, thì Thạch Lam lại nhìn nhận văn học như “một thứ vũ khí thanh cao và đắc lực mà chúng ta có, để vừa tố cáo và thay đổi một cái thế giới giả dối, tàn ác, vừa làm lòng người đọc thêm trong sạch và phong phú hơn”. Dù định nghĩa theo cách nào, văn học vẫn luôn là sự kết tinh của những trải nghiệm, suy tư về con người và xã hội. Nó phản ánh cuộc sống qua lăng kính thẩm mỹ, mang đậm dấu ấn cá nhân của người nghệ sĩ.
Văn học, với câu nói nổi tiếng của Tố Hữu, khẳng định mối liên hệ mật thiết giữa cuộc đời và tác phẩm, nơi cuộc sống là nguồn cảm hứng vô tận và là đích đến cuối cùng của mọi sáng tạo.
Văn học bắt nguồn từ cuộc sống, sử dụng ngôn từ, hình ảnh và các thủ pháp nghệ thuật để tái hiện hiện thực. “Văn học là con đẻ của đời sống” (Chế Lan Viên), nó không chỉ là chuyện chữ nghĩa mà còn là chuyện đời, là hơi thở, là linh hồn của cuộc sống. Chính cuộc sống với những trăn trở, suy tư đã mang đến chất liệu vô giá, phong phú cho văn học.
Tuy nhiên, văn học không phải là sự sao chép máy móc hiện thực. Nó là sự sáng tạo dựa trên những chất liệu từ cuộc sống. Chẳng hạn, hình ảnh Chí Phèo trong tác phẩm của Nam Cao không chỉ là một người nông dân nghèo khổ mà còn là hiện thân của sự tha hóa, bần cùng hóa trong xã hội cũ.
Hình tượng Chí Phèo, một biểu tượng văn học, tái hiện chân thực cuộc sống khốn khổ của người nông dân Việt Nam dưới ách áp bức, đồng thời thể hiện khát vọng lương thiện bị chối bỏ.
Con người là trung tâm của cuộc sống và cũng là đối tượng chính của văn học. Văn học phản ánh con người trong học tập, lao động, chiến đấu, trong tình yêu và các mối quan hệ xã hội. Nó gắn bó mật thiết với hành trình đời người, đến với cuộc sống bằng sự đồng điệu của tâm hồn. Từ những câu ca dao, tục ngữ đến những tác phẩm lớn, văn học đều chú trọng đến tâm tư, tình cảm của con người. Nó giúp ta đồng cảm với những số phận bất hạnh, xót xa trước những khổ đau và trân trọng những giá trị tốt đẹp.
“Văn học là tiếng hát của con tim, là nơi dừng chân của tâm hồn…”, nó không chỉ khơi gợi những cảm xúc nhẹ nhàng mà còn dạy ta biết yêu thương, căm phẫn và lên án những cái xấu xa trong cuộc sống. Đó cũng chính là “nơi đi tới” mà văn học luôn hướng đến.
Hình ảnh cô bé bán diêm, biểu tượng cho những ước mơ tan vỡ và sự bất công xã hội, gợi lên lòng thương cảm sâu sắc và thúc đẩy ý thức về trách nhiệm cộng đồng.
“Thiên chức của người nghệ sĩ là phát hiện ra cái đẹp ở chỗ không ai ngờ tới, tìm cái đẹp kín đáo và che lấp của sự vật, để cho người đọc một bài học trông nhìn và thưởng thức” (Thạch Lam). Văn học lay động những góc khuất của cuộc sống để tìm kiếm những giá trị nhân văn ẩn sâu trong tâm hồn con người. Nó không chỉ biết phát hiện và ngợi ca cái đẹp mà còn phải biết chú tâm đến những mất mát, bi kịch của đời sống.
Văn học đánh thức những tình cảm sâu lắng trong tâm hồn, khiến ta yêu gia đình, yêu quê hương và yêu cuộc sống hơn. Nỗi nhớ quê da diết của người con xa xứ, tình yêu thương gia đình, đất nước, tất cả đều được văn học thể hiện một cách chân thực và cảm động. Nó giúp ta biết đau xót trước cảnh quê hương bị tàn phá, khơi dậy lòng yêu nước và ý thức bảo vệ Tổ quốc.
Tất cả những giá trị nhân văn ấy là điều mà văn học hướng đến. Nó cũng cho thấy trách nhiệm của người nghệ sĩ, người viết văn, học văn là phải trau dồi vốn sống, hiểu sâu sắc cuộc sống để có thể phản ánh nó một cách chân thực và sâu sắc nhất.
Văn học thật diệu kỳ! Nó giúp ta thanh lọc tâm hồn, thắp lên những yêu thương, khát vọng và chắp cánh cho ta vững bước trên đường đời. Văn học là người bạn đồng hành, nuôi dưỡng và làm phong phú tâm hồn ta bằng những tình cảm nhân văn cao cả. Vì thế, văn học không thể tách rời cuộc đời, mà phải hòa mình vào cuộc sống của cộng đồng. Mãi mãi, cuộc đời vẫn luôn là nơi xuất phát và là nơi đi tới của văn học.
