Bình Dương, vùng đất giàu truyền thống văn hóa, là nơi hội tụ và giao thoa của nhiều dòng chảy văn học dân gian từ khắp mọi miền đất nước. Văn Học Dân Gian Bình Dương không chỉ mang những đặc điểm chung của khu vực Nam Bộ mà còn thể hiện những nét độc đáo, đặc trưng riêng biệt, phản ánh quá trình khai phá, dựng xây và phát triển của vùng đất này. Dân ca, truyện kể, hò vè, và các hình thức diễn xướng dân gian khác đã góp phần quan trọng trong việc lưu giữ và truyền tải những giá trị văn hóa, lịch sử của Bình Dương qua bao thế hệ.
Dân ca Bình Dương, với sự phong phú về thể loại và đa dạng về nội dung, là một phần không thể thiếu trong đời sống tinh thần của người dân. Từ những làn điệu ru con ngọt ngào đến những câu hò đối đáp sôi nổi, dân ca Bình Dương đã khắc họa một cách chân thực và sinh động về cuộc sống lao động, tình yêu đôi lứa, và những ước mơ, khát vọng của người dân nơi đây.
Thơ ca dân gian Bình Dương cũng là một kho tàng quý giá, chứa đựng những giá trị văn hóa, lịch sử sâu sắc. Những bài vè, câu đố, tục ngữ, thành ngữ đã phản ánh một cách sinh động về quá trình khai hoang, lập ấp, về những phong tục tập quán, và về những bài học đạo đức làm người. Thơ ca dân gian Bình Dương không chỉ là nguồn giải trí mà còn là phương tiện giáo dục, truyền tải những giá trị văn hóa tốt đẹp cho thế hệ sau.
Một trong những thể loại dân ca đặc sắc của Bình Dương là “Hát đưa em”. Thể loại này thường được sử dụng trong các dịp lễ hội, cưới hỏi, hoặc đơn giản là trong sinh hoạt hàng ngày. “Hát đưa em” không chỉ là những lời ca tiếng hát mà còn là sự thể hiện tình cảm, sự gắn bó giữa những người thân yêu, bạn bè, và cộng đồng.
Những câu hát ru em ở làng Tương Bình Hiệp, một vùng đất giàu truyền thống văn hóa của Bình Dương, đã cho thấy dấu ấn của quá trình khẩn hoang:
“Chiều chiều én liệng diều bay
Cá lội dưới nước, khỉ ngồi trên cây”
Câu hát đã tái hiện một cách sinh động về quang cảnh hoang sơ của vùng đất Bình Dương thời kỳ đầu khai phá, với những cánh rừng bạt ngàn, những loài động vật hoang dã sinh sống tự do.
Một bài thơ dân gian khác lại gợi nhớ về nghề cắt cỏ tranh lợp nhà, một nghề thủ công phổ biến của người dân Bình Dương xưa:
“Một mẹ mà chín mười con
Ngày ngày luống những lên non trông chồng
Trông chồng mà chẳng thấy chồng
Gặp thằng tài cán rất hung
Đè đầu cắt cổ lôi xông về nhà
Tưởng đâu mình được vinh hoa
Hay đâu nó đánh răng gia đời đời”
Bài thơ là một câu đố về nghề cắt cỏ tranh lợp nhà, cho thấy sự cần cù, chịu khó của người dân Bình Dương trong việc khai thác tài nguyên thiên nhiên để xây dựng cuộc sống.
Bình Dương, với vị trí địa lý thuận lợi và hệ thống sông ngòi kênh rạch chằng chịt, là vùng đất thích hợp cho việc trồng lúa nước và cây ăn trái. Những câu hát ru em ở Tương Bình Hiệp đã phản ánh điều này:
“Trồng trầu thì phải khai mương
Làm trai hai vợ phải thương cho đồng”
Câu hát đã thể hiện sự gắn bó giữa người dân Bình Dương với ruộng đồng, với nghề trồng trầu, một loại cây đặc sản của vùng đất này.
Những câu ca dao, tục ngữ cũng thể hiện rõ nét đời sống của người dân Bình Dương gắn liền với ruộng đồng và nghề trồng lúa:
“Cái cò cái vạc cái nông
Sao mày giậm lúa nhà ông hở cò
Không không tôi đứng trên bờ
Mẹ con nhà nó đổ ngờ cho tôi
Chẳng tin thì ông đi coi
Mẹ con nhà nó còn ngồi đây kia”
Câu ca dao đã phản ánh một cách hài hước về mối quan hệ giữa con người và thiên nhiên, về những khó khăn trong sản xuất nông nghiệp.
Văn học dân gian Bình Dương không chỉ là những bài ca, câu hát mà còn là những bài học về đạo đức, về cách đối nhân xử thế. Những câu hát ru con đã chứa đựng những lời dạy bảo sâu sắc của mẹ dành cho con:
“Ví dầu cầu ván đóng đinh
Cầu tre lắt lẻo gập ghềnh khó đi
Khó đi mẹ dắt con đi
Con đi trường học, mẹ đi trường đời”
Câu hát đã khẳng định vai trò quan trọng của giáo dục trong cuộc sống, đồng thời thể hiện tình yêu thương, sự hy sinh của mẹ dành cho con.
Văn học dân gian Bình Dương, với những giá trị văn hóa, lịch sử sâu sắc, đã góp phần quan trọng trong việc hình thành và phát triển bản sắc văn hóa của vùng đất này. Việc bảo tồn và phát huy giá trị của văn học dân gian Bình Dương là trách nhiệm của mỗi người dân, để những giá trị văn hóa tốt đẹp này mãi được lưu giữ và truyền lại cho thế hệ sau.
