Bắc Giang, vùng đất giàu truyền thống lịch sử và văn hóa, là nơi hội tụ và giao thoa của nhiều dân tộc anh em như Tày, Nùng, Dao, Cao Lan, Sán Chí… Chính sự đa dạng này đã tạo nên một kho tàng di sản văn hóa phi vật thể vô cùng phong phú, đặc biệt là trong lĩnh vực văn học dân gian.
Những năm gần đây, việc nghiên cứu, sưu tầm, bảo tồn và phát huy các giá trị văn học dân gian được tỉnh Bắc Giang đặc biệt quan tâm. Một trong những nỗ lực đó là việc Hội Văn học – Nghệ thuật Bắc Giang biên soạn cuốn sách “Văn nghệ dân gian Bắc Giang” tập 1, tập hợp 13 chuyên đề nghiên cứu sâu sắc về các loại hình văn học dân gian tiêu biểu của tỉnh.
Bìa cuốn sách “Văn nghệ dân gian Bắc Giang”, tài liệu quý giá về văn hóa phi vật thể của tỉnh, nơi lưu giữ những giá trị văn hóa truyền thống và là nguồn tư liệu quan trọng cho việc nghiên cứu và bảo tồn.
Cuốn sách mở đầu với chuyên đề Truyền thuyết lịch sử Bắc Giang do tác giả Nguyễn Đình Bưu thực hiện. Dựa trên những nghiên cứu công phu, tác giả đã tái hiện lại những truyền thuyết gắn liền với lịch sử hình thành và phát triển của vùng đất Bắc Giang.
Theo thống kê của Bảo tàng Bắc Giang năm 1996, toàn tỉnh có hàng ngàn di tích lịch sử văn hóa, bao gồm đình, đền, nghè, miếu, lăng mộ cổ, nhà thờ họ… Điều này cho thấy Bắc Giang là vùng đất có bề dày lịch sử và văn hóa, là nguồn cảm hứng bất tận cho những câu chuyện truyền thuyết.
Kiến trúc đình làng truyền thống ở Bắc Giang, nơi diễn ra các hoạt động văn hóa cộng đồng và lưu giữ những giá trị văn hóa, tín ngưỡng lâu đời.
Các truyền thuyết như Chuyển Hùng Thạch Tướng (Việt Yên), Hùng Linh Công (Hiệp Hòa), Cao Sơn đại vương và Quý Minh đại vương (Hiệp Hòa, Yên Dũng, Tân Yên…) không chỉ là những câu chuyện kể mà còn là minh chứng cho vai trò quan trọng của Bắc Giang trong lịch sử dựng nước và giữ nước của dân tộc. Những truyền thuyết này phản ánh cuộc đấu tranh chống ngoại xâm từ thời Hùng Vương đến thời kỳ Pháp thuộc, là nguồn tư liệu quý giá để tìm hiểu về lịch sử, văn hóa của Bắc Giang nói riêng và Việt Nam nói chung.
Trong chuyên đề về Dân ca Quan họ, tác giả Trần Linh Quý đã giới thiệu những nét đặc trưng của loại hình nghệ thuật này, từ địa bàn, hệ thống bài bản, lề lối, phong tục đến những chặng đường chính của một cuộc hát quan họ truyền thống. Những thông tin này giúp độc giả hiểu rõ hơn về ca hát quan họ, góp phần vào việc bảo tồn và phát huy loại hình nghệ thuật độc đáo này.
Hình ảnh các liền anh, liền chị hát Quan họ trên thuyền, nét đẹp văn hóa đặc trưng của vùng Kinh Bắc xưa, nay là Bắc Giang và Bắc Ninh.
Một loại hình văn nghệ dân gian khác được giới thiệu trong cuốn sách là Ca trù (tác giả Trần Văn Lạng). Qua khảo sát, nghiên cứu, tác giả cho thấy nhiều làng xã ở Bắc Giang xưa kia thường tổ chức hát ca trù ở cửa đình trong các dịp lễ hội. Dù trải qua nhiều thăng trầm, ca trù vẫn giữ được vị trí quan trọng trong đời sống văn hóa tinh thần của người dân Bắc Giang. Đặc biệt, việc UNESCO công nhận ca trù là di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại năm 2009 đã khẳng định giá trị to lớn của loại hình nghệ thuật này.
Bên cạnh Quan họ và Ca trù, cuốn sách còn giới thiệu về Dân ca Sán Chí – một loại hình dân ca thể hiện những giá trị văn hóa tốt đẹp của dân tộc Sán Chí. Tuy nhiên, do nhiều biến đổi, dân ca Sán Chí ngày càng ít được biết đến và thể hiện. Vì vậy, việc bảo tồn và phát huy loại hình nghệ thuật này cần được quan tâm hơn nữa.
Phụ nữ Sán Chí trong trang phục truyền thống đang biểu diễn dân ca, thể hiện bản sắc văn hóa độc đáo của dân tộc và sự cần thiết phải bảo tồn những giá trị văn hóa này.
Ngoài ra, cuốn sách cũng đề cập đến dân ca của các dân tộc khác như Nùng – Tày, Cao Lan, Sán Dìu, giúp độc giả hiểu rõ hơn về sự đa dạng văn hóa của Bắc Giang.
Chuyên đề về Phương ngôn của tỉnh Bắc Giang (tác giả Nguyễn Đình Bưu) mang đến cho độc giả những câu nói dân gian đặc sắc, phản ánh cuộc sống, phong tục tập quán và kinh nghiệm của người dân địa phương. Những câu phương ngôn này có giá trị lịch sử sâu sắc và cần được bảo tồn, phát huy trong sự nghiệp xây dựng nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc.
Cuối cùng, các chuyên đề về Làng cười, Nghệ thuật nói khoa trương trong truyện làng cười ở Hòa Làng – Dương Sơn và Tiên Lục, Tiếng cười dân gian ở làng Nội Hoàng (tác giả Nguyễn Đình Bưu, Trần Quốc Thịnh, Dương Văn Cầu) mang đến cho độc giả những tràng cười sảng khoái thông qua những câu chuyện hài hước, dí dỏm, phản ánh những khía cạnh khác nhau của đời sống xã hội.
“Văn nghệ dân gian Bắc Giang” là một cuốn sách quý, tập hợp những công trình nghiên cứu chuyên sâu về văn hóa phi vật thể của tỉnh. Cuốn sách là nguồn tư liệu quý giá cho những ai quan tâm đến văn học dân gian và muốn tìm hiểu về văn hóa của vùng đất Bắc Giang.
