Thời gian gần đây, câu chuyện “giàu có và học vấn” lại được bàn tán xôn xao. Nhiều người cho rằng “Văn Hay Chữ Tốt Không Bằng người dốt lắm tiền”. Vậy thực hư câu chuyện này ra sao? Chúng ta hãy cùng phân tích sâu hơn về vấn đề này.
1. Điều Kiện Để Giàu Có Thực Sự
Để đạt được sự giàu có, cần xem xét hai yếu tố then chốt: tư liệu sản xuất và phương thức sản xuất.
- Tư liệu sản xuất: Đây là nền tảng của mọi hoạt động sản xuất, bao gồm mặt bằng, cơ sở hạ tầng, máy móc, thị trường, vốn, con người, và các yếu tố khác tùy theo ngành nghề. Nếu không có tư liệu sản xuất, việc tạo ra của cải là điều không thể.
Alt: Nhà máy sản xuất hiện đại với dây chuyền công nghệ cao, minh họa tư liệu sản xuất quan trọng trong làm giàu.
Tranh chấp về tư liệu sản xuất là nguồn gốc của nhiều mâu thuẫn và xung đột. Từ chiến tranh đến cạnh tranh kinh tế, động cơ sâu xa thường là giành quyền kiểm soát các nguồn lực và không gian sản xuất. Phần lớn chúng ta chỉ là những người làm thuê, không sở hữu tư liệu sản xuất. Tư liệu sản xuất thường tập trung trong tay các doanh nghiệp hoặc một số ít cá nhân. Để giàu có, bạn cần làm việc cho “chủ tư liệu sản xuất” hoặc trở thành “chủ sở hữu” tư liệu sản xuất.
- Phương thức sản xuất hiệu quả: Sở hữu tư liệu sản xuất thôi chưa đủ, cần phải biết cách khai thác chúng một cách hiệu quả. Phương thức sản xuất quyết định khả năng tạo ra của cải từ tư liệu sẵn có.
Alt: Nông dân sử dụng máy cày hiện đại, thể hiện phương pháp canh tác hiệu quả trong nông nghiệp hiện đại.
Sự khác biệt giữa một nông dân nghèo khổ thời xưa và một nông dân khá giả ngày nay nằm ở phương thức sản xuất. Tiến bộ về giống cây trồng, công cụ sản xuất và thị trường đã tạo ra nhiều cơ hội hơn. Để có phương thức sản xuất hiệu quả, bạn có thể tự học hoặc thuê người khác. Những người sở hữu phương thức sản xuất hiện đại và hiệu quả sẽ tạo ra giá trị cao hơn và được trả lương cao hơn.
Phương thức sản xuất được truyền dạy qua hai hình thức: chính quy (tại các cơ sở đào tạo) và “dân gian truyền khẩu” (cầm tay chỉ việc). Tuy nhiên, các phương thức truyền khẩu thường đơn giản và khó áp dụng cho các quy trình phức tạp.
2. “Người Dốt Lắm Tiền” Thực Chất Là Gì?
“Dốt” ở đây có thể hiểu là “trình độ phương thức sản xuất” còn hạn chế. Người “dốt” có thể thiếu một trong hai yếu tố quan trọng để giàu có: tư liệu sản xuất hoặc phương thức sản xuất. Vậy tại sao họ vẫn “lắm tiền”? Câu trả lời nằm ở việc họ sở hữu tư liệu sản xuất tốt và “thuê phương thức sản xuất của người khác” thông qua thuê nhân công hoặc thừa kế thị trường.
Alt: Người bán hàng rong với gánh hàng, ví dụ về kinh doanh dựa trên thị trường và sự cộng sinh học vấn.
Thị trường cũng là một loại tư liệu sản xuất. Ví dụ, một người bán bánh mì có thể giàu có nhờ phương thức sản xuất đơn giản nhưng lại có một thị trường tốt. Họ bán ở nơi đông người và khách hàng sẵn sàng chi tiền. Sự giàu có của khách hàng đến từ việc họ sở hữu tư liệu sản xuất phong phú và phương thức sản xuất hiệu quả. Mối quan hệ này được gọi là “cộng sinh học vấn” hay “cộng sinh phương thức sản xuất.”
Để “dốt” mà vẫn “lắm tiền”, bạn cần dựa vào tư liệu sản xuất của tổ tiên để lại, thuê người khác hoặc “chiến thắng trong cuộc chơi giành thị trường” và “cộng sinh học vấn” với cộng đồng xung quanh. Các youtuber, KOL, ca sĩ, diễn viên giàu có nhờ “cộng sinh học vấn” với các doanh nghiệp thông qua quảng cáo và PR. Lao động xuất khẩu giàu có nhờ cộng sinh với các doanh nghiệp và xã hội học tập ở nước ngoài, hưởng chênh lệch giá trị tiền tệ.
3. Người Giỏi “Ít Tiền” Vì Sao?
Nhiều sinh viên, học sinh giỏi nhưng lại gặp khó khăn trong cuộc sống và sự nghiệp. Lý do có thể là:
- Phương thức sản xuất của họ không phù hợp với tư liệu sản xuất mà họ có hoặc nhu cầu của các doanh nghiệp.
- Trình độ phương thức sản xuất của họ thấp hơn các ứng viên khác.
- Họ không có cơ hội tiếp cận với tư liệu sản xuất.
Tóm lại, “văn hay chữ tốt” là quan trọng, nhưng để giàu có cần có sự kết hợp giữa tư liệu sản xuất, phương thức sản xuất hiệu quả và khả năng thích ứng với thị trường. Học vấn là một lợi thế, nhưng không phải là yếu tố duy nhất quyết định sự thành công về mặt tài chính.