Đoạn trích trong tùy bút “Người lái đò Sông Đà” của Nguyễn Tuân khắc họa một cách sinh động và đầy ấn tượng hình tượng ông lái đò dũng cảm, tài ba trên dòng sông Đà hung dữ. Phân tích vẻ đẹp hình tượng này, ta đồng thời khám phá ra cách nhìn mang tính phát hiện về con người của nhà văn.
Trước hết, hình tượng ông lái đò hiện lên với vẻ đẹp của sự dũng cảm phi thường.
Ông không hề nao núng trước sự hung bạo của dòng thác, được Nguyễn Tuân miêu tả bằng những hình ảnh so sánh mạnh mẽ: “Mặt sông trong tích tắc lòe sáng lên như một cửa bể đom đóm rừng ùa xuống mà châm lửa vào đầu sóng”, “Dòng thác hùm beo đang hồng hộc tế mạnh trên sông đá”. Ngay cả khi “cố nén vết thương, hai chân vẫn kẹp chặt lấy cuống lái, mặt méo bệch đi”, ông vẫn kiên cường chỉ huy con thuyền vượt qua trùng vi thạch trận.
Thứ hai, ông lái đò còn mang vẻ đẹp của sự tài ba, điêu luyện.
Ông nắm vững “binh pháp của thần sông thần đá”, “thuộc quy luật phục kích của lũ đá”. Những động tác “ghì cương lái”, “bám chắc lấy luồng nước đúng mà phóng nhanh vào cửa sinh”, “tránh mà rảo bơi chèo lên, đứa thì ông đè sấn lên mà chặt đôi ra để mở đường tiến” cho thấy sự am hiểu địa hình, kinh nghiệm dày dặn và khả năng xử lý tình huống linh hoạt, chính xác.
Thứ ba, vẻ đẹp của ông lái đò còn đến từ sự bình dị, khiêm nhường.
Sau cuộc chiến thắng đầy cam go, họ không hề “bàn thêm một lời nào về cuộc chiến thắng vừa qua nơi cửa ải nước đủ tướng dữ quân tợn vừa rồi”. Họ chỉ “bàn tán về cá anh vũ cá dầm xanh, về những cái hầm cá hang cá mùa khô”. Sự bình dị này cho thấy cuộc sống của họ gắn liền với sông nước, coi việc chiến đấu với Sông Đà là công việc thường nhật, là một phần không thể thiếu của cuộc sống.
Từ hình tượng ông lái đò, Nguyễn Tuân đã thể hiện một cách nhìn mang tính phát hiện về con người. Ông không chỉ ca ngợi những phẩm chất anh hùng, dũng cảm trong chiến đấu mà còn khám phá vẻ đẹp bình dị, đời thường trong cuộc sống lao động.
Ông nhận ra rằng, chính trong những công việc thầm lặng, những cuộc chiến đấu âm thầm với thiên nhiên, con người ta vẫn tỏa sáng vẻ đẹp của sự kiên cường, tài trí và lòng yêu nghề. Cách nhìn này thể hiện sự trân trọng, ngợi ca đối với những con người lao động bình thường, những người góp phần làm nên vẻ đẹp của cuộc sống.
Tóm lại, qua hình tượng ông lái đò, Nguyễn Tuân đã không chỉ khắc họa một bức tranh thiên nhiên Sông Đà hùng vĩ, dữ dội mà còn thể hiện một cái nhìn sâu sắc, tinh tế về con người. Ông đã tìm thấy vẻ đẹp đích thực của con người không chỉ trong những hành động phi thường mà còn trong những công việc bình dị hàng ngày. Đó chính là giá trị nhân văn sâu sắc mà tác phẩm mang lại, làm nổi bật tài năng và tấm lòng của nhà văn Nguyễn Tuân.
