Trong tùy bút “Người lái đò Sông Đà”, Nguyễn Tuân đã khắc họa thành công hình tượng ông lái đò dũng cảm, tài ba, đồng thời thể hiện cách nhìn độc đáo, mang tính phát hiện về con người lao động bình dị. Đoạn trích miêu tả ba vòng thác dữ dội mà ông lái phải vượt qua, qua đó làm nổi bật vẻ đẹp hình tượng và tư tưởng của tác phẩm.
Hình tượng ông lái đò hiện lên với vẻ đẹp phi thường, kết tinh từ sự dũng cảm, mưu trí và kinh nghiệm dày dặn. Ngay từ vòng thác đầu tiên, dù “mặt sông trong tích tắc lòe sáng lên” và “tiếng hỗn chiến của nước của đá thác” vang dội, ông vẫn “cố nén vết thương”, “hai chân vẫn kẹp chặt lấy cuống lái”, thể hiện bản lĩnh kiên cường, bất khuất.
Sự mưu trí của ông lái còn thể hiện ở việc “nắm chắc binh pháp của thần sông thần đá”, “thuộc quy luật phục kích của lũ đá”. Ông không chỉ đối mặt với sức mạnh tự nhiên mà còn am hiểu quy luật của nó, từ đó đưa ra những quyết định chính xác, kịp thời.
Ở vòng thác thứ hai, ông lái “ghì cương lái, bám chắc lấy luồng nước đúng mà phóng nhanh vào cửa sinh”, thể hiện sự quyết đoán và khả năng điều khiển con thuyền điêu luyện. Hành động “tránh mà rảo bơi chèo lên, đứa thì ông đè sấn lên mà chặt đôi ra để mở đường tiến” cho thấy kinh nghiệm dày dặn và khả năng ứng biến linh hoạt trước mọi tình huống.
Vòng thác thứ ba là thử thách cuối cùng, đòi hỏi sự tập trung cao độ và bản lĩnh vững vàng. Ông lái “phóng thẳng thuyền, chọc thủng cửa giữa”, thể hiện sự dũng cảm, quyết liệt và niềm tin vào khả năng của bản thân.
Sau khi vượt qua thác dữ, hình ảnh ông lái đò lại trở về với sự bình dị, đời thường. “Đêm ấy nhà đò đốt lửa trong hang đá, nướng ống cơm lam và toàn bàn tán về cá anh vũ cá dầm xanh…”, cho thấy họ là những người lao động chân chất, gắn bó với cuộc sống sông nước.
Cách nhìn của Nguyễn Tuân về con người trong đoạn trích mang tính phát hiện sâu sắc. Ông không chỉ ca ngợi vẻ đẹp phi thường của người lao động mà còn khám phá ra sự bình dị, đời thường trong họ. Ông nhận thấy rằng, đằng sau những chiến công hiển hách là những con người giản dị, sống gắn bó với công việc, yêu thương cuộc sống và luôn sẵn sàng đối mặt với thử thách.
Nguyễn Tuân đã nhìn người lái đò không chỉ như một người lao động bình thường mà còn là một nghệ sĩ, một người anh hùng. Ông lái đò không chỉ chiến đấu với thiên nhiên mà còn chinh phục nó bằng sự tài hoa, kinh nghiệm và bản lĩnh của mình. Qua đó, Nguyễn Tuân khẳng định vẻ đẹp của con người Việt Nam trong công cuộc chinh phục thiên nhiên, xây dựng cuộc sống. Cách nhìn này thể hiện sự trân trọng, ngợi ca đối với những người lao động bình dị, những người góp phần làm nên vẻ đẹp của đất nước.
