Xuân Quỳnh, một trong những giọng thơ nữ tiêu biểu của văn học Việt Nam hiện đại, đã để lại dấu ấn sâu sắc trong lòng độc giả bằng những vần thơ chân thật, giàu cảm xúc và đậm chất nữ tính. Thơ của bà không chỉ là những trải nghiệm cá nhân mà còn là tiếng nói của trái tim yêu thương, khát khao hạnh phúc. Bài thơ “Tự Hát” là một minh chứng rõ nét cho phong cách thơ độc đáo này.
Khác với nhiều bài thơ tình tập trung vào việc chinh phục hay ca ngợi tình yêu, “Tự Hát” đi sâu vào quá trình vun đắp, gìn giữ tình yêu. Bài thơ được sáng tác năm 1984, thể hiện những suy tư, trăn trở của người phụ nữ trong tình yêu và hôn nhân.
Mở đầu bài thơ là một sự cân nhắc, một lời tự nhủ trước khi đưa ra một quyết định quan trọng:
Chả dại gì em ước nó bằng vàng
Trái tim em, anh đã từng biết đấy
Anh là người coi thường của cải
Nên nếu cần anh bán nó đi ngay
Tác giả không mong muốn trái tim mình hóa thành vàng, bởi lẽ vàng ở đây tượng trưng cho giá trị vật chất. Nàng hiểu rõ người mình yêu là người coi trọng tình nghĩa hơn của cải, sẵn sàng từ bỏ vật chất nếu cần. Cách nói “Chả dại gì” thể hiện sự khẳng định mạnh mẽ, còn “anh đã từng biết đấy” như một lời gợi nhắc, mong muốn sự đồng điệu từ người mình yêu.
Xuân Quỳnh, nhà thơ “Tự Hát” với những vần thơ khắc họa sâu sắc vẻ đẹp tâm hồn người phụ nữ Việt Nam trong tình yêu.
Tiếp theo, tác giả lại phủ nhận một hình ảnh khác:
Em cũng không mong nó giống mặt trời
Bởi sẽ tắt khi bóng chiều đổ xuống
Lại mình anh với đêm dài câm lặng
Mà lòng anh xa cách với lòng em
Mặt trời tượng trưng cho sự rực rỡ, danh vọng, nhưng nó cũng chỉ tỏa sáng vào ban ngày. Tác giả không mong muốn tình yêu chỉ là những hào quang thoáng qua, mà mong muốn sự gắn bó, sẻ chia ngay cả trong những khoảnh khắc cô đơn, tăm tối nhất của cuộc đời. Nàng khao khát một tình yêu bền vững, vượt qua mọi thử thách của thời gian.
Hai khổ thơ đầu đã thể hiện rõ mong muốn được đồng hành cùng người mình yêu trong mọi hoàn cảnh. Vật chất (vàng) và danh vọng (mặt trời) không phải là những yếu tố then chốt để xây dựng hạnh phúc. Vậy, trái tim của người phụ nữ trong bài thơ “Tự Hát” là gì?
Em trở về đúng nghĩa trái tim
Biết làm sống những hồng cầu đã chết
Biết lấy lại những gì đã mất
Biết rút gần khoảng cách của yêu tin
Trái tim ở đây là biểu tượng của tình yêu, của sự sống. Nó có khả năng hồi sinh những điều tưởng chừng đã mất, hàn gắn những vết thương lòng và xóa nhòa khoảng cách giữa hai trái tim. Câu thơ “Biết làm sống những hồng cầu đã chết” mang ý nghĩa sâu sắc, thể hiện khả năng vực dậy, tái tạo của tình yêu. Tình yêu giúp cho cuộc sống thêm ý nghĩa, tươi đẹp hơn.
Em trở về đúng nghĩa trái tim
Biết khao khát những điều anh mơ ước
Biết xúc động qua nhiều nhận thức
Biết yêu anh và biết được anh yêu
Tình yêu đích thực được thể hiện qua sự thấu hiểu, đồng cảm và sẻ chia những ước mơ, khát vọng của nhau.
Khổ thơ này vẽ nên hình ảnh người phụ nữ dịu dàng, đảm đang, luôn hướng về người mình yêu. Nàng biết quan tâm đến những ước mơ của anh, biết xúc động trước những điều anh làm và biết trân trọng tình yêu mà anh dành cho mình. “Biết yêu anh và biết được anh yêu” là một triết lý sâu sắc về tình yêu, nhấn mạnh sự thấu hiểu, sẻ chia và trân trọng lẫn nhau.
Hai khổ thơ trên có đến sáu câu bắt đầu bằng chữ “biết,” thể hiện những hành động cụ thể, thiết thực để xây dựng một tình yêu bền vững. Tuy nhiên, để đạt được điều đó không hề dễ dàng, bởi cuộc sống luôn tiềm ẩn những khó khăn, thử thách:
Mùa thu nay sao bão giông nhiều
Những cửa sổ con tàu chẳng đóng
Dải đồng hoang và đại ngàn tối sẫm
Em lạc loài giữa sâu thẳm rừng anh
Hình ảnh “bão giông,” “cửa sổ con tàu chẳng đóng,” “dải đồng hoang và đại ngàn tối sẫm” gợi lên những khó khăn, trắc trở trong cuộc đời. Tác giả ví mình như một hành khách trên con tàu mang tên “Hạnh Phúc,” nhưng hành trình đến đích lại đầy rẫy những chông gai, thử thách. Nàng cảm thấy cô đơn, lạc lõng giữa cuộc đời.
Em lo âu trước xa tắp đời mình
Trái tim đập những điều không thể nói
Trái tim đập cồn cào cơn đói
Ngọn lửa nào le lói giữa cô đơn
Cuộc đời còn dài, những lo toan không khi nào dứt. Liệu có ai sẽ cùng em vượt qua những khó khăn này? “Ngọn lửa nào le lói giữa cô đơn” thể hiện sự hoang mang, lo lắng tột cùng. Nhưng dù vậy, nàng vẫn không hề chùn bước, vẫn khao khát hạnh phúc, vẫn cần có anh.
Em trở về đúng nghĩa trái tim – em
Là máu thịt, đời thường ai chẳng có
Cũng ngừng đập lúc cuộc đời không còn nữa
Nhưng biết yêu anh cả khi chết đi rồi
Dù có bao nhiêu khó khăn, dù có phải đối mặt với cái chết, tình yêu của em dành cho anh vẫn không hề thay đổi. Trái tim em, dù chỉ là một trái tim bình thường như bao người khác, nhưng nó có một điều đặc biệt, đó là “biết yêu anh cả khi chết đi rồi.”
Dù trải qua bao thăng trầm, tình yêu đích thực vẫn tồn tại vĩnh cửu, vượt qua cả ranh giới của sự sống và cái chết.
Vàng không mua chuộc được, danh vọng không làm mờ mắt, khó khăn vất vả không làm em chùn bước, kể cả khi em không còn sống nữa thì tình yêu em vẫn dành cho anh. Đó là một tình yêu tuyệt đối, sắt son, chung thủy, một tình yêu đến quên cả bản thân mình.
“Tự Hát” là bài ca về tình yêu, là tiếng lòng của người phụ nữ đã trải qua những thăng trầm trong cuộc đời. Hạnh phúc không thể mua bằng vật chất, không thể chiếm đoạt bằng danh vọng, mà phải được xây dựng bằng sự sẻ chia, gánh vác, trách nhiệm và tình yêu chân thành, bất diệt. Đó chính là triết lý về tình yêu của Xuân Quỳnh, một triết lý vượt thời gian và vẫn còn nguyên giá trị đến ngày nay.
