Cuốn từ điển Tày – Việt do nhà văn Nông Viết Toại và nhà ngôn ngữ học Lương Bèn biên soạn năm 2011 là kết quả của quá trình nghiên cứu sâu rộng về ngôn ngữ và văn hóa Tày. Đây là một công trình có giá trị, góp phần bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc Tày.
Cuốn từ điển này bao gồm khoảng 10.000 từ ngữ, từ những từ thông dụng trong sinh hoạt hàng ngày đến những từ cổ chỉ xuất hiện trong thơ ca Tày. Điểm đặc biệt của cuốn từ điển là sự đối dịch chính xác, đầy đủ, đi kèm với ngữ cảnh điển hình, giúp người đọc hiểu rõ nghĩa của từ trong các tình huống sử dụng khác nhau.
Nhóm biên soạn đã phân tích kỹ lưỡng các nghĩa cụ thể, tinh tế của mỗi từ tiếng Tày dựa trên ngữ cảnh thường gặp, từ đó chọn những từ tiếng Việt tương ứng để đối dịch. Các hiện tượng đồng âm, đồng nghĩa, đa nghĩa, và chuyển loại từ trong tiếng Tày cũng được xử lý cụ thể và thỏa đáng.
Để lột tả hết nội dung ý nghĩa của từ tiếng Tày, nhóm biên soạn đã tìm đủ các từ trong tiếng Việt tương ứng. Các mục từ được đối dịch chính xác, có văn cảnh minh họa rõ ràng.
Về cách ghi âm, cuốn từ điển dựa trên phương án chữ Tày-Nùng năm 1961, nhưng có bổ sung ba điểm: sử dụng dấu sắc trong các âm tiết khép, viết “ngh” khi phụ âm này kết hợp với các âm “i”, “e”, “ê”, và thêm thanh lửng. Những bổ sung này giúp loại bỏ một số cặp đồng âm không có thực, làm cho việc tra cứu trở nên chính xác hơn.
Từ năm 2003, nhà văn Nông Viết Toại đã bắt đầu ghi lại những từ tiếng Tày và giải thích nghĩa của chúng. Ông ghi chép tỉ mỉ để lưu giữ những từ ngữ chỉ xuất hiện trong thơ ca, những từ ít được sử dụng trong đời sống hàng ngày. Ý tưởng biên soạn một cuốn từ điển Tày – Việt nảy sinh từ mong muốn bảo tồn bản sắc văn hóa dân tộc Tày.
Sau khi nghỉ hưu, nhà văn Nông Viết Toại có nhiều thời gian hơn để sưu tầm và nghiên cứu văn hóa dân gian, đặc biệt là ngôn ngữ Tày. Ông ghi chép mọi lúc, mọi nơi, giải nghĩa từng từ và sắp xếp theo thứ tự chữ cái. Đến năm 2011, ông hợp tác với nhà giáo Lương Bèn để cùng biên soạn cuốn từ điển. Nhà văn Nông Viết Toại cung cấp từ và nghĩa tiếng Việt, còn việc sắp xếp, trình bày, chỉnh sửa do nhà giáo Lương Bèn và nhóm biên soạn đảm nhận.
Cuốn từ điển Tày – Việt này không chỉ là một nguồn tư liệu tham khảo cho những người tìm hiểu văn hóa Tày, mà còn là công cụ hữu ích cho cán bộ, công chức công tác tại vùng cao có nhu cầu giao tiếp bằng tiếng Tày với người dân địa phương.
Mặc dù tiếng Tày và tiếng Nùng có nhiều điểm tương đồng, nhưng vẫn là hai ngôn ngữ khác nhau, chủ yếu ở ngữ âm và từ vựng. Tiếng Tày hiện vẫn chưa có hệ thống âm chuẩn chính thức, tồn tại nhiều biến thể địa phương. Khi chọn từ để đưa vào từ điển, nhóm biên soạn đã chọn một biến thể phổ biến và ghi chú các biến thể khác để người dùng tiện tra cứu.
Nhà văn Nông Viết Toại mong muốn cuốn từ điển Tày – Việt sẽ đáp ứng nhu cầu học tập, nghiên cứu và giao tiếp của những người quan tâm đến văn hóa Tày.
