Bài thơ “Ba Tiêu” của Nguyễn Trãi, với vẻ ngoài giản dị, đã làm tốn không ít giấy mực của các nhà nghiên cứu và phê bình văn học. Cái hay của bài thơ không chỉ nằm ở ngôn từ mà còn ở ý nghĩa sâu xa mà nó truyền tải. Để hiểu rõ hơn về tác phẩm này, chúng ta hãy cùng nhau phân tích và cảm nhận từng câu chữ, từng hình ảnh mà Nguyễn Trãi đã gửi gắm.
Xuân Diệu đã khẳng định “Ba tiêu” là một văn bản nghị luận văn học, đánh giá giá trị tác phẩm thơ một cách sâu sắc.
Câu thơ đầu tiên, “Tự bén hơi xuân, tốt lại thêm”, gợi lên một hình ảnh cây chuối vươn mình đón nhận những tia nắng ấm áp của mùa xuân. Cụm từ “tự bén hơi xuân” cho thấy sự chủ động, khát khao của cây chuối trong việc đón nhận sự sống. Còn “tốt lại thêm” không chỉ đơn thuần là sự phát triển về mặt hình thức mà còn là sự trỗi dậy của sức sống tiềm tàng, một sự hồi sinh mạnh mẽ sau những ngày đông giá rét. Nguyễn Trãi đã sử dụng từ ngữ một cách tinh tế, gợi cảm, khiến người đọc cảm nhận được vẻ đẹp của thiên nhiên và sức sống mãnh liệt của vạn vật.
Câu thơ thứ hai, “Đầy buồng lạ, mầu thâu đêm”, là một câu thơ đầy bí ẩn và gợi cảm. Chữ “lạ” ở đây có thể hiểu theo nhiều nghĩa khác nhau. Nó có thể là sự lạ lẫm, mới mẻ của một buồng chuối non đang dần hình thành. Nó cũng có thể là sự lạ thường, khác biệt của một vẻ đẹp tiềm ẩn, chưa được khám phá. Còn “mầu thâu đêm” gợi lên một không gian tĩnh lặng, huyền ảo, nơi vẻ đẹp của buồng chuối được ấp ủ, tỏa sáng trong bóng đêm.
Xuân Diệu lý giải vì sao Nguyễn Trãi lại viết “Tốt lại thêm” thay vì “lại tốt thêm” nhằm ca ngợi vẻ đẹp tiềm ẩn, trân trọng vốn có của sự vật.
Hai câu thơ cuối, “Tình thư một bức phong còn kín, Gió nơi đâu gượng mở xem”, lại mở ra một không gian tâm trạng đầy kín đáo và e ấp. “Tình thư một bức phong còn kín” có thể hiểu là một tình cảm chưa được thổ lộ, một ước mơ chưa được thực hiện. “Gió nơi đâu gượng mở xem” là một lời mời gọi, một sự mong chờ một sự thay đổi, một cơ hội để khám phá và trải nghiệm.
Nhưng “gượng” ở đây, theo tác giả, không phải là “gượng gạo”, mà là “gượng nhẹ, khẽ khàng”. Gió nơi đâu, khẽ khàng mở xem bức thư tình còn kín phong kia.
Tóm lại, bài thơ “Ba Tiêu” của Nguyễn Trãi là một tác phẩm nghệ thuật độc đáo, kết hợp hài hòa giữa vẻ đẹp của thiên nhiên và vẻ đẹp của tâm hồn. Bài thơ không chỉ thể hiện tài năng sử dụng ngôn ngữ tinh tế, điêu luyện của Nguyễn Trãi mà còn là một lời nhắn nhủ về sự trân trọng vẻ đẹp tiềm ẩn, sự khát khao vươn lên và sự mong chờ những điều tốt đẹp trong cuộc sống. Qua bài thơ, chúng ta có thể cảm nhận được tấm lòng yêu thiên nhiên, yêu con người và yêu cuộc sống của vị anh hùng dân tộc Nguyễn Trãi.
