Ngày xưa, ở làng Hạ Bì có một người tên là Yết Kiêu, sinh sống bằng nghề đánh cá. Một đêm trăng khuya, khi đang trên đường về nhà, ông bắt gặp cảnh tượng hai con trâu đang húc nhau kịch liệt trên bãi biển.
Ông không ngần ngại dùng đòn ống đánh mạnh vào mình chúng. Kỳ lạ thay, hai con trâu liền biến mất xuống biển. Yết Kiêu kinh ngạc, đoán rằng đó là trâu thần. Ông phát hiện vài sợi lông trâu dính trên đòn ống, liền nuốt chúng vào bụng. Từ đó, sức khỏe của ông trở nên phi thường, không ai địch nổi, đặc biệt là tài bơi lội dưới nước. Ông có thể lặn biển bắt cá như đi trên đất liền, thậm chí sống dưới nước sáu bảy ngày liền.
Thời bấy giờ, giặc ngoại xâm kéo đến cướp nước ta, với hàng trăm chiến thuyền tiến vào cửa biển Vạn Ninh, vây bọc, đốt phá, cướp bóc, gây nên cảnh tang tóc khắp vùng duyên hải. Chiến thuyền của nhà vua bị đánh chìm, triều đình vô cùng lo lắng, ban bố chiếu cầu người tài giúp nước.
Yết Kiêu tìm đến triều đình, tâu vua: “Tôi tuy tài hèn sức mọn, nhưng quyết tâm cho lũ giặc vào bụng cá.” Vua hỏi cần bao nhiêu người, thuyền bè, Yết Kiêu đáp: “Tâu bệ hạ, chỉ một mình thần cũng đủ đương đầu với chúng.” Nhà vua mừng rỡ, phong ông làm Đô thống, thống lĩnh thủy quân đánh giặc.
Đến Vạn Ninh, Yết Kiêu cho quân sĩ nghỉ ngơi, chuẩn bị khoan và búa. Sau đó, một mình ông lặn xuống đáy biển, tìm đến chỗ tàu giặc. Ông thoăn thoắt khoan, đục đáy tàu, khiến tàu giặc đắm hết chiếc này đến chiếc khác. Chỉ trong một ngày, hơn hai mươi chiếc tàu giặc bị đánh chìm, khiến quân giặc hoảng loạn.
Chúng cử quân lính có tài bơi lặn xuống dò thám, phát hiện Yết Kiêu đang khoan tàu. Chúng xông vào tấn công, nhưng không phải đối thủ của ông, đều bị ông đánh bại.
Quân giặc vô cùng kinh sợ. Tướng giặc sau đó dùng ống dòm thủy tinh có phép nhìn thấu đáy biển, thấy Yết Kiêu đi lại dưới nước như trên bộ. Chúng bèn dùng vó sắt chụp bắt ông khi ông đang mải mê đục tàu.
Bị bắt, Yết Kiêu bị tra khảo: “Trong nước ngươi có bao nhiêu người lặn giỏi như ngươi?”. Ông đáp: “Không kể những người đi lại dưới nước suốt mười ngày không lên, còn hạng như ta thì một trăm chiếc tàu của các ngươi cũng không chở hết. Hiện giờ ở dưới đó hết lớp này xuống lại lớp kia lên không mấy khi vắng người.”
Nghe vậy, quân giặc kinh hãi, dỗ dành: “Ngươi muốn sống thì phải đưa chúng ta đi bắt những người đó, sẽ có hậu thưởng, bằng không thì sẽ chết.” Yết Kiêu giả vờ đồng ý: “Được, theo ta, ta chỉ cho!”.
Quân giặc tin lời, trói ông cùng mười tên lính mang vó sắt lên thuyền nhỏ ra biển dò tìm. Thừa lúc chúng sơ hở, Yết Kiêu nhảy xuống biển trốn thoát, khiến quân giặc ngơ ngác nhìn nhau.
Quân giặc đã bị thiệt hại nặng nề, lại nghe Yết Kiêu nói nước Nam có nhiều người tài lặn, cuối cùng phải rút quân về nước, không dám xâm phạm nữa.
Nhà vua vô cùng vui mừng, khen ngợi Yết Kiêu hết lời, phong ông làm đại vương. Sau khi ông mất, người dân nhớ ơn lập đền thờ ở cửa Vạn Ninh và nhiều cửa biển khác để tưởng nhớ công lao của ông.
