Hội An, một thương cảng sầm uất từ thế kỷ 17, không chỉ là nơi giao thoa của nhiều nền văn hóa mà còn ẩn chứa bề dày lịch sử từ trước Công Nguyên. Được UNESCO công nhận là di sản thế giới, Hội An là một bức tranh đa sắc màu, nơi hội tụ và hòa quyện của nhiều nền văn hóa cổ.
Văn Hóa Hội An – Giao Thoa Của Các Nền Văn Hóa Cổ
Hội An, nằm ở vị trí trung tâm của miền Trung Việt Nam, là nơi giao thoa của ba nền văn hóa lớn: Sa Huỳnh, Champa và Đại Việt.
Văn Hóa Sa Huỳnh
Cùng với văn hóa Đông Sơn và Óc Eo, văn hóa Sa Huỳnh tạo thành tam giác văn hóa quan trọng trong thời kỳ đồ sắt ở Việt Nam. Nền văn hóa này hình thành từ khoảng năm 1000 TCN, phát triển mạnh mẽ ở dải đất miền Trung.
Các nhà khảo cổ đã tìm thấy nhiều di vật tại Hội An, chứng minh sự tồn tại của cư dân Sa Huỳnh từ rất sớm. Các di tích mộ táng như Hậu Xá, An Bang, Thanh Chiếm… chứa đựng nhiều loại hình mộ chum đặc trưng, công cụ sản xuất, đồ trang sức bằng đá, gốm, thủy tinh và kim loại, có niên đại trên dưới 2000 năm. Di chỉ Bãi Ông (Cù Lao Chàm) còn phát hiện những di vật hơn 3000 năm tuổi, thuộc thời tiền sử Sa Huỳnh.
Đặc biệt, các điểm khảo cổ còn phát hiện hiện vật đồng mang dáng dấp văn hóa Đông Sơn và Óc Eo, hiện vật sắt kiểu nhà Tây Hán, cùng đồ trang sức mã não, thủy tinh tinh xảo từ Ấn Độ, Srilanka, Trung Quốc. Tiền đồng Ngũ Thủ và Vương Mãng thời Hán cũng được tìm thấy, chứng tỏ giao lưu rộng rãi và sự manh nha của ngoại thương từ thời kỳ Sa Huỳnh.
Văn Hóa Champa
Từ thế kỷ II đến XVI, dưới thời Vương quốc Champa, Hội An có tên gọi là Ấp Lâm Phố. Người Champa nổi tiếng là những cư dân thông minh, giỏi buôn bán. Họ đã biến Đại Chiêm Hải Khẩu (Cửa Đại) và Chiêm Bất Lao (Cù Lao Chàm) thành điểm dừng chân quan trọng trên con đường hàng hải quốc tế. Lâm Ấp Phố thu hút thuyền buôn Ả Rập, Ba Tư, Trung Hoa đến trao đổi hàng hóa như tơ tằm, ngọc trai, vàng, trầm hương. Người Champa phát hiện giá trị của trầm hương, đưa nó trở thành sản phẩm buôn bán đắt giá. Những dấu tích thương mại của Lâm Ấp Phố đóng vai trò quan trọng trong sự hưng thịnh của kinh thành Trà Kiệu và trung tâm tôn giáo Mỹ Sơn.
Trong quá trình khảo cổ, các nhà khảo cổ đã tìm những di vật từ thời Vương quốc Champa như những mảnh gốm sứ Trung Quốc, Đại Việt, Trung Đông từ thế kỉ II – XIV và những mảnh vật dụng bằng thủy tinh màu nổi tiếng của vùng Trung cận Đông, Nam Ấn Độ,… Những di vật đó càng chứng minh cho sự thịnh vượng của thương cảng tại Lâm Ấp phố.
Những nền móng kiến trúc của văn hóa Champa còn lưu giữ tới ngày nay du khách có thể tham quan trong chuyến du lịch Hội An của mình như giếng nước Champa và pho tượng Chăm: tượng Nam thần tài lộc Kubera, tượng Thần Voi, tượng Vũ Công Thiên Tiên Gandhara,…
Vậy trước khi tiếp nhận nền văn hóa từ bên ngoài, cư dân Chăm Pa có nền văn hóa bản địa Champa.
Văn Hóa Đại Việt
Tên gọi “Hội An” xuất hiện khi nhà nước Đại Việt tiếp quản vùng đất này. Những làng nghề truyền thống, nhà cổ kiến trúc Việt, lối sống sinh hoạt của người dân địa phương là minh chứng rõ nét cho ảnh hưởng của văn hóa Đại Việt.
Từ thời Đại Việt đến sự cai trị của các vương triều sau, Hội An phát triển đến đỉnh cao trước khi bị lụi tàn bởi chiến tranh. Những vết tích còn sót lại là minh chứng cho sự thịnh vượng từng có.
Văn Hóa Hội An – Giao Thoa Văn Hóa Phương Đông
Văn Hóa Trung Hoa
Người Phúc Kiến là một trong những thương nhân có mặt ở Hội An sớm nhất. Sự giao thương, buôn bán của Hoa kiều đã ảnh hưởng lớn đến văn hóa Hội An, đặc biệt là kiến trúc và ẩm thực.
Các hội quán của người Hoa đã trở thành điểm tham quan hấp dẫn. Hội quán là nơi thờ cúng, sinh hoạt cộng đồng của người Hoa xa xứ. Kiến trúc hội quán mang đậm phong cách Trung Hoa. Sau này, kiến trúc Việt cũng có sự pha trộn, ví dụ như việc treo hoành phi, câu đối. Một số hội quán nổi tiếng như Hội quán Quảng Đông, Phúc Kiến, Triều Châu, Quỳnh Phú…
Về ẩm thực, món cao lầu chịu ảnh hưởng rõ nét từ mì Trung Quốc, ngay cả tên gọi cũng do người Hoa đặt.
Văn Hóa Nhật Bản
Thương nhân Nhật Bản đến Hội An từ cuối thế kỷ 16. Tuy số lượng không bằng người Hoa, nhưng dấu ấn văn hóa Nhật Bản vẫn còn lưu lại, tiêu biểu nhất là chùa Cầu (chùa Nhật Bản), một điểm đến không thể bỏ lỡ. Ngoài ra, trên bia Phổ đà Linh sơn Trung Phật ở động Hoa Nghiêm – Ngũ Hành Sơn có ghi tên 16 người Nhật cúng dường, trong đó có 5 gia đình Nhật – Việt ở Hội An, chứng tỏ sự đóng góp của họ trong quá trình phát triển kinh tế, văn hóa nơi đây.
Văn Hóa Việt
Văn hóa Việt thể hiện qua lối sống thân thiện, cần cù của người dân Hội An, mang đậm đặc trưng tính cách Việt Nam.
Hội An được ví như “một bước chân qua ba nền văn hóa”, nơi du khách có thể trải nghiệm văn hóa Nhật Bản, Trung Quốc và Việt Nam.
Ngoài ra, Hội An cũng tiếp nhận các luồng văn hóa phương Tây (Hà Lan, Tây Ban Nha…) và phương Đông (Ấn Độ, Ba Tư…), nhưng ảnh hưởng không rõ rệt bằng.
