Trong giai đoạn chủ nghĩa tư bản (CNTB) tự do cạnh tranh, quy luật giá trị đóng vai trò then chốt trong việc điều tiết nền kinh tế. Vậy, quy luật giá trị có hình thức biểu hiện cụ thể như thế nào trong giai đoạn này?
Quy luật giá trị, một trong những quy luật kinh tế cơ bản của sản xuất hàng hóa, khẳng định rằng giá trị của hàng hóa được quyết định bởi lượng lao động xã hội cần thiết để sản xuất ra hàng hóa đó. Trong CNTB tự do cạnh tranh, quy luật này không hoạt động một cách trực tiếp và minh bạch, mà thông qua một cơ chế phức tạp hơn, đó chính là giá cả thị trường.
Giá cả thị trường là sự biểu hiện bằng tiền của giá trị hàng hóa, và nó chịu ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố như cung, cầu, cạnh tranh, và chi phí sản xuất. Trong môi trường cạnh tranh tự do, các nhà sản xuất độc lập cạnh tranh với nhau để bán hàng hóa của mình.
Trong bối cảnh này, giá cả thị trường dao động xung quanh giá trị của hàng hóa. Khi cung lớn hơn cầu, giá cả có xu hướng giảm xuống dưới giá trị. Ngược lại, khi cầu lớn hơn cung, giá cả có xu hướng tăng lên trên giá trị.
Sự dao động này tạo ra động lực cho các nhà sản xuất điều chỉnh sản xuất của mình. Nếu một mặt hàng có giá cao hơn giá trị, các nhà sản xuất sẽ tăng sản lượng để thu lợi nhuận cao hơn. Điều này làm tăng cung, và do đó, giá cả sẽ giảm dần về giá trị. Ngược lại, nếu một mặt hàng có giá thấp hơn giá trị, các nhà sản xuất sẽ giảm sản lượng để tránh thua lỗ. Điều này làm giảm cung, và do đó, giá cả sẽ tăng dần về giá trị.
Cơ chế này đảm bảo rằng, về lâu dài, giá cả thị trường có xu hướng cân bằng với giá trị của hàng hóa. Nói cách khác, quy luật giá trị tác động gián tiếp thông qua sự điều tiết của giá cả thị trường, buộc các nhà sản xuất phải sản xuất hàng hóa sao cho phù hợp với nhu cầu xã hội và sử dụng lao động một cách hiệu quả.
Ngoài ra, cạnh tranh tự do cũng thúc đẩy sự tiến bộ kỹ thuật và nâng cao năng suất lao động. Các nhà sản xuất luôn tìm cách giảm chi phí sản xuất để tăng lợi nhuận, và một trong những cách hiệu quả nhất là áp dụng các công nghệ mới và cải tiến quy trình sản xuất. Điều này dẫn đến việc giảm giá trị của hàng hóa, và do đó, giá cả thị trường cũng giảm theo.
Tóm lại, trong giai đoạn CNTB tự do cạnh tranh, quy luật giá trị có hình thức biểu hiện là sự vận động của giá cả thị trường xoay quanh giá trị của hàng hóa, đồng thời thúc đẩy cạnh tranh và tiến bộ kỹ thuật.