Ý kiến của Nguyễn Xuân Nam nhấn mạnh vẻ đẹp của thơ trên cả hai phương diện: nội dung và hình thức. Thơ không chỉ là sự phản ánh cuộc sống mà còn là sự biểu đạt những cảm xúc sâu sắc, những tưởng tượng phong phú.
- Vẻ đẹp nội dung: Theo Nguyễn Xuân Nam, “Thơ là hình thức sáng tác văn học phản ánh cuộc sống qua những tâm trạng, những cảm xúc dạt dào, những tưởng tượng mạnh mẽ”. Thơ ca tái hiện cuộc sống, không chỉ ở vẻ đẹp bề ngoài của thiên nhiên, tạo vật mà còn ở những giá trị tinh túy, bình dị của con người và cuộc đời. Thơ còn là tiếng nói của tâm hồn, là nơi thể hiện những rung động mãnh liệt trước cuộc đời, nơi tình cảm chân thành được thăng hoa.
Một trang từ điển văn học minh họa khái niệm thơ và vai trò của người nghệ sĩ.
- Vẻ đẹp hình thức: Thơ là “một ngôn ngữ giàu hình ảnh và nhất là có nhịp điệu rõ ràng”. Ngôn từ trong thơ phải đẹp, giàu sức gợi, mang sắc thái thẩm mỹ. Âm điệu, nhạc điệu, nhịp điệu của thơ phải trầm bổng, du dương, khoan thai, hùng tráng, thiết tha… tạo nên một bản nhạc riêng. Như Xuân Diệu từng nói: “Thơ hay là hay cả hồn lẫn xác”.
Để chứng minh cho nhận định này, ta có thể phân tích bài thơ “Quê hương” của Tế Hanh.
Cánh buồm no gió, biểu tượng cho khát vọng và sức mạnh của người dân chài.
“Quê hương” không chỉ là một sáng tác văn học phản ánh cuộc sống mà còn là sự thể hiện những tâm trạng, những cảm xúc dạt dào, những tưởng tượng mạnh mẽ. Bài thơ giới thiệu làng chài ven biển Quảng Ngãi, nơi Tế Hanh sinh ra và lớn lên. Làng quê hiện lên như một điểm sáng ấm áp, chơi vơi trong nỗi nhớ thương của nhà thơ.
Khí thế của người dân chài ra khơi được miêu tả qua những hình ảnh so sánh, ẩn dụ mới mẻ. Con thuyền được ví như “con tuấn mã” khỏe khoắn, trẻ trung, thể hiện khí thế hăng hái, phấn khởi lên đường chinh phục biển rộng. Mái chèo được ví như những lưỡi kiếm khổng lồ, động từ “phăng” đầy mạnh mẽ, đưa con thuyền vượt qua sóng lớn. “Cánh buồm giương to như mảnh hồn làng” là một so sánh đẹp, sáng tạo, biểu tượng cho hình bóng và sức sống quê hương, cho sức mạnh lao động, ước mơ về ấm no hạnh phúc.
Người dân chài lưới rạng rỡ niềm vui trong ngày mùa.
Cảnh dân làng chài đón đoàn thuyền đánh cá trở về được miêu tả đông vui, tấp nập, ồn ào, toát lên niềm vui và sự sống. Người dân chài cảm tạ trời đất, biển mẹ đã cho những chiếc ghe đầy ắp cá, đem lại niềm vui và hứa hẹn sự no đủ cho làng chài.
Hình ảnh người dân chài và con thuyền trở về sau chuyến ra khơi được miêu tả chân thực mà lãng mạn. “Làn da ngăm rám nắng” của người dân chài là hình ảnh tả thực về những con người dãi dầu sương gió, thân hình vạm vỡ, rắn chắc. “Cả thân hình nồng thở vị xa xăm” là một ẩn dụ sáng tạo, độc đáo, gợi cảm, thể hiện sự gắn bó sâu sắc của người dân chài với biển cả. Con thuyền “im”, “mỏi”, “nằm” trên bến sau chuyến ra khơi, gợi cảm giác về sự nghỉ ngơi, chiêm nghiệm, thấm đẫm vị mặn mòi của biển khơi.
Người dân chài lớn tuổi với ánh mắt chất chứa những trải nghiệm biển khơi.
Xa quê, Tế Hanh “tưởng nhớ” khôn nguôi, nhớ “màu nước xanh”, “cá bạc”, “chiếc buồm vôi”… Tình cảm thấm vào câu chữ, màu sắc, vần thơ, tạo nên một tiếng lòng trang trải hồn quê vơi đầy thương nhớ.
Bài thơ “Quê hương” được diễn đạt bằng một ngôn ngữ giàu hình ảnh và nhịp điệu rõ ràng. Các hình ảnh “nước bao vây”, “con thuyền”, “cánh buồm”, “mảnh hồn làng”, “dân chài lưới”, “chiếc thuyền im bến mỏi”, “thân hình nồng thở vị xa xăm”, “màu nước xanh”, “cá bạc”… chân thực, gần gũi, khiến cho bài thơ thêm phần thi vị, bay bổng. Nhịp điệu của bài thơ nhẹ nhàng, khoan thai, hào hùng, vui tươi, tha thiết theo từng cung bậc cảm xúc. Thể thơ tám chữ phù hợp với cảm xúc trữ tình, kết hợp khéo léo phương thức biểu cảm và miêu tả, bút pháp hiện thực kết hợp lãng mạn.
Tóm lại, “Quê hương” là một bức tranh đẹp về cảnh vật, con người làng chài ven biển. Tế Hanh đã sử dụng ngôn ngữ thơ giàu hình ảnh, nhịp điệu để thể hiện tình yêu quê hương sâu sắc, gắn bó máu thịt. Bài thơ xứng đáng với lời nhận xét của Nguyễn Xuân Nam về một tác phẩm thơ hay. Để sáng tác được một bài thơ hay, người nghệ sĩ cần đến với cuộc đời bằng trái tim nhiệt huyết, sự sáng tạo và nỗ lực không ngừng. Người đọc khi tiếp nhận tác phẩm cần mở rộng tâm hồn để cảm nhận được cái hay, cái đẹp mà người nghệ sĩ gửi gắm trong thi phẩm.
