Trong thi phẩm “Tây Tiến” của Quang Dũng, không chỉ là những trang sử hào hùng về đoàn quân Tây Tiến mà còn là bức tranh thiên nhiên Tây Bắc đầy chất thơ, chất trữ tình. Đặc biệt, đoạn thơ khắc họa chiều sương Châu Mộc đã trở thành một dấu ấn khó phai trong lòng độc giả.
Đoạn thơ tái hiện khung cảnh Tây Bắc qua lăng kính hoài niệm của Quang Dũng, bắt nguồn từ những câu thơ mở đầu, như một tiếng vọng từ miền ký ức:
“Sông Mã xa rồi Tây Tiến ơi
Nhớ về rừng núi nhớ chơi vơi”
“Trong Bài Thơ”, giữa màn sương của nỗi nhớ, Quang Dũng hồi tưởng về “chiều sương ấy” – một khoảnh khắc thời gian không rõ ràng nhưng dường như đã in sâu vào tâm trí nhà thơ. Đó có thể là khoảnh khắc đoàn quân chia tay một bản làng Tây Bắc. Những hình ảnh quá khứ hiện về mờ ảo, lung linh: “hồn lau nẻo bến bờ”, “dáng người trên độc mộc” và “hoa đong đưa”. Dù mong manh, mơ hồ, cảnh vật hiện lên qua nét vẽ của Quang Dũng vẫn giàu sức gợi, đậm chất lãng mạn của người lính Hà thành:
“Có thấy hồn lau nẻo bến bờ
Có nhớ dáng người trên độc mộc”
Câu hỏi tu từ, điệp từ “có thấy”, “có nhớ” dồn dập như gợi về vô vàn kỷ niệm của một thời đã qua. “Trong bài thơ”, cây lau tưởng như vô tri cũng mang hồn. Phép nhân hóa khiến thiên nhiên trở nên đa tình, thơ mộng hơn. Thiên nhiên mang “hồn” có lẽ bởi nhà thơ có cái nhìn nhạy cảm, hào hoa hoặc bởi nơi đây còn lưu giữ linh hồn của những đồng đội. Sự cảm nhận tinh tế hòa quyện với thanh âm da diết của nỗi nhớ đã làm cho vần thơ thêm xúc động. “Trong bài thơ”, “hồn lau” dường như luôn mang một tâm tình, một suy ngẫm, một nỗi buồn man mác:
“Ngàn lau cười trong nắng
Hồn của mùa thu về
Hồn mùa thu sắp đi
Ngàn lau xao xác trắng” (Lau mùa thu – Chế Lan Viên)
Bên cạnh thiên nhiên, “trong bài thơ”, hình ảnh con người thấp thoáng trở về trong hồi ức của Quang Dũng. “Trên độc mộc” – chiếc thuyền làm từ thân cây gỗ lớn, bóng dáng con người hiện lên kiêu hùng, dũng cảm, tài hoa giữa dòng nước mạnh mẽ của miền Tây. Phải chăng dáng vẻ ấy đủ để người đọc nhận ra vẻ đẹp riêng của con người Tây Bắc, của đoàn binh Tây Tiến trong những năm tháng gian khổ mà hào hùng? “Dáng người” có thể là dáng hình của người Tây Bắc, cũng có thể là chính những chiến sĩ Tây Tiến đang đối mặt với thiên nhiên dữ dội. Dù hiểu theo cách nào, dáng người “trong bài thơ” của Quang Dũng vẫn luôn khắc sâu trong tâm trí nhà thơ, hiên ngang, kiêu hùng, uyển chuyển, tài hoa. “Dáng người” ấy dường như cứ lặp lại giữa những vần thơ của Quang Dũng:
“Bến vắng chiều xuân hoa gạo rơi
Sông xanh hiền triết lặng trôi xuôi
Đò ngang một chuyến qua mưa bui
Nhớ mãi người đi… bóng dáng người”
Và đây:
“Trôi dòng nước lũ hoa đong đưa”
“Trong bài thơ”, đây là một trong những chi tiết đắt giá nhất mà Quang Dũng đã tạo nên cho bức tranh thiên nhiên miền Tây. Bông hoa giữa dòng là sự hội tụ của cái nhìn đa tình trong tâm hồn người lính trẻ Hà Thành và vẻ đẹp thơ mộng của cảnh sắc nơi đây. Hình ảnh “hoa đong đưa” khi đang “trôi dòng nước lũ” có vẻ phi lý trong thực tại nhưng lại rất hợp lý khi đặt trong mạch cảm hứng trữ tình của bài thơ. Cánh hoa như đôi mắt lúng liếng với người lính trẻ hoặc bởi tâm hồn các anh quá hào hoa, lãng mạn nên mới có thể nhìn thiên nhiên bằng cái nhìn đa tình đến như vậy? Bằng bút pháp lãng mạn, nhân hóa, Quang Dũng đã vẽ nên nét vẽ thần tình, thâu tóm vẻ đẹp của thiên nhiên Tây Bắc, gửi gắm cả nỗi nhớ niềm thương. Phải yêu lắm đồng đội, yêu lắm thiên nhiên và con người nơi đây thì Quang Dũng mới có thể diễn tả tinh tế vẻ đẹp của chiều sương cao nguyên đến như vậy!
Bút pháp lãng mạn, hào hoa, phép nhân hóa tài tình, cách dùng điệp từ khéo léo đã hòa quyện với nỗi nhớ không nguôi trong tâm trí nhà thơ về đồng đội và thiên nhiên miền Tây Tổ quốc. Tất cả tạo nên điểm sáng lấp lánh của tâm hồn một người chiến sĩ thiết tha với Tây Tiến, với quê hương. Xin nhớ mãi vần thơ của ông trong nỗi nhớ chơi vơi da diết!
